Sa tsraith alt seo, déanfar anailís ar ghnéithe áirithe den ghéarchéim chorónach. Ina theannta sin, leagfar síos fís dhearfach den cineáil sochaí atá de dhíth chun a leithéid de ghéarchéim a sheachaint arís sa todhchaí.

An babhta seo, breathnófar go sciobtha ar cheist na héiceolaíochta.

Tá meon cúngaigeanta náisiúnaíoch tar éis forbairt in áiteanna ar nós an Bhraisíl faoi Bholsonaro agus Meiriceá faoi Trump ar cheist an víreais. Tá seo suarach, nuair a smaoinítear gur phaindéim dhomhanda é seo agus beagnach gach tír buailte leis.

Beidh comhordnú idirnáisiúnta de dhíth chun é a throid. Ní haon ionadh gurb iad na stáit céanna a bhí ag séanadh gurb ann don víreas corónach na stáit céanna a shéanann na fíricí maidir leis an téamh domhanda.

Paindéim é seo a d’eascair as an mbrú a chuireann an chine daonna ar an éiceolaíocht mar aon le droch-chleachtais na “margaí fliucha”.

I ndiaidh do ráigeacha ar nós SEIF, SARS, MERS, agus Ebola, bhí saineolaithe ag tuar go dtiocfadh pandéim mhór eile sula i bhfad. Beidh athmhacnamh dian le déanamh ar an gcaidreamh idir daoine, ainmhí agus an córas éiceolaíochta i ndiaidh na géarchéime seo.

Eascraíonn go leor de na víreais nua seo ón dífhoraoisiú agus scriosadh gnáthóigí nádúrtha, mar aon leis an uirbiú. Brúitear daoine ar mhulach a chéile i gcathracha agus iad ag maireachtáil go cóngarach le speicis nach bhfuil taithí acu leo.

Ar ndóigh, ceist eacnamaíoch is ea í seo fosta. Ní hiad na daoine saibhre a mbrúitear isteach i slumaí ná sna plódtithe.

Tá, agus beidh, víreais nua ag teacht ar an bhfód nó tá víreais nach bhfuil imdhíonacht ag daoine dóibh ag scaipeadh ó ainmhithe.

Go deimhin, is é an brú mór ón gcóras caipitleach ar an gcóras éiceolaíoch atá ina phríomhchúis le cothú, agus ag scaipeadh, na víreas seo.

In agallamh a chuir Seaghan Mac an tSionnaigh ar Bhreanndán Ó Beaglaoich cuirtear síos ar an éagóir atá á déanamh ar Bhreanndán. As Corca Dhuibhne ó dhúchas é agus talamh aige sa dúiche.

Tá cead pleanála á dhiúltú dó le ceithre bliana déag áfach, agus dá bhrí sin, tá teach tógtha ar rothaí aige sa chaoi is go bhféadfadh sé rialacha pleanála a sheachaint.

Teach soghluaiste atá aige le ceart, agus níor chóir go mbeadh cead pleanála de dhíth air, ach tá Comhairle Chontae Chiarraí ag bagairt dhá bhliain príosúnachta air le cois fíneáil dhá mhilliún déag euro!

Tá podchraoladh den agallamh le fáil anseo.

Tá mír físe den agallamh le fáil anseo ar YouTube, móide fotheidil i dteangacha éagsúla.

Tras-scríobh an Agallaimh:

Seaghan: Thá scéal le hinsint agat…

Breanndán: Tháim suite anso, sa tSualainn, Stockholm. Agus lá breá gréine, agus an domhan scanraithe roimis an víreas corónach. Tá dhá víreas ann; an víreas fhéin, agus víreas na sceimhlitheoireachta. Agus táimid ag caint anso ar Chomhairle Chontae Chiarraí, agus an tuathalaíocht a thá ar siúl acu. Abair, rugadh agus tógadh mise i mBaile na bPoc, naoi déag caoga cúig. Agus chuireas isteach ar chead pleanála dhom fhéin, dhá mhíle is a sé, agus dúradh liom go bhféadfainn dhá thig a thógaint san áit. Agus ansan nuair a chuireas isteach air, ní chuimhnigh éinne acu air sin mar ní raibh cuimhnte acu ar an ngeallúint a tugadh.

So, cruinniú réamhphleanála – am amú is ea é. Tá siad ag déanamh cinneadh ciníocha maidir le cár chóir tógaint, cár chóir, cén áit nár cheart tógaint, ach níl aon fhreagracht orthu má tharlaíonn faic. Dá dtógfá do thig istigh i lár na habhann agus go dtiocfadh tuile, agus é a scuabadh amach chun farraige, ní bheadh aon fhreagracht ar Chomhairle Chontae Chiarraí. Ní hamháin san ach na pleánalaithe a thá i gceist, ní féidir iad a dh’ainmniú. Fiú amháin leatsa anois, ní luafaidh mé iad. Caithfidh mé caint mar gheall ar Chomhairle Chontae Chiarraí. Now, daoine a thá istigh ansan. Ní foirgneamh é. Agus dá mbeifeá-sa in áit mar sin, agus gan aon fhreagracht ort aon chinneadh dá dtógann tú seasamh os a chionn, tarlóidh drochrudaí. Agus tá rudaí fíorolc tarlaithe. Chuirfí daoine go príosún na rudaí a thá siad san ag déanamh.

Fiú amháin an méid sin fhéin, agus a rá liomsa go bhféadfainn dhá thig a thógaint ann agus cheithre mbliana déag ina dhiaidh sin. A, an locht so, agus an locht súd ceann dos na lochtanna, nár chruthaíos gurb ón áit mé. Chaitheas leitir a dh’fháil ón sagart paróiste ag rá go gcuas ar scoil Naomh Eirc, naoi déag a seasca hocht, agus scoil na mBráithre sa Daingean, seasca hocht agus seachtmhó trí, agus an bhliain cheannann chéanna, fuair Francach soir an bóthar cead pleanála. N’fheadar ach an gcaith sé sin a chruthú gurb ó Pháras é.

Agus níl aon locht agamsa ar dhaoine a theacht isteach, ach tháimid ag lorg comhionannais leothu, leis na tithe samhraidh seo, leis na stróinséirithe, go bhfuil cead acu tithe a thógaint, agus ná fuil cead againne, cosmhuintir na háite. Tháimid, chomh maith leis sin ó thaobh na n-ainmhithe dho, tháimid… ní cearta daonna a tháimid ag lorg. Cearta ainmhíoch, animal rights atáimid ag lorg. Dá mba bó mé, d’fhéadfainn bothán a thógaint dom fhéin. Trí chéad méadar cearnach, deich n-uaire níos airde ná an ruidín beag a thá tógaithe agam. Agus ní ba ghá dhom aon chead pleanála. Ach toisc gur duine mé, níl cead agam é sin a thógaint dom fhéin. So, cearta na n-ainmhithe a tháimidne ag lorg.

Tá sé ar nós go dtabharfá scéal grinn na gCiarraíoch, saghas Kerryman’s joke is ea é ar shlí amháin. Ach tá sé ar siúl ar fuaid Chiarraí ar fad agus in áiteanna eile. Chomh maith leis sin tá an iomarca cumhachta ag aon nduine amháin. Níl bun ná barr leis na cinní a thá siad ag déanamh. Tá, ghaibh fear amháin chugham ansan mí ó shin agus, dúirt sé:

“Fuaireas cead, chuireas isteach iarratas nó bhí cruinniú réamhphleanála agam leis an bpleanálaí”, is ar Éirinn ní neosfainn cé hí, agus dúirt sé, tá sé ansan uaim, “ní bhfaighfir aon chead san áit sin” a dúirt sé.

“Tá tig ansan thíos, ná ceannófá é?”

“Ní fhéadfainn, ní theastaíonn uaim é sin ach”

“Tá sé sa Ghaeltacht, ceannaigh é”

So, thug sé suas. Tháinig a dhriotháir dhá bhliain ina dhiaidh sin, agus fuair sé cead san áit ceannann céanna a diúltaíodh é sin.

Seaghan: Cén áit cheannann chéanna é sin?

Breanndán: Á, thuas in aice leis an gCill. Á, suas ón Muirígh, agus tithe á thógaint na haon lá timpeall air. Fear eile thoir i gCeann Trá agus, no way go bhfaigheadh sé cead ar a chuid talún fhéin san áit a bhí uaidh. An bhliain ina dhiaidh fuair stróinséir é, ach chuir sé glaoch gearáin isteach air, dúirt sé “ó, dearúd ab ea é sin”.

Abair, tá camaíocht ar siúl. Bhíos ar siúl, bhíos ar an mbus i gCorcaigh, sé nó seacht do bhlianaibh ó shin, agus bhí an tiománaí bus so, agus ní raibh aon aithne fén spéir aige orm, ach bhí rud éigint ag dó na geirbe aige, fucking pleanálaithe, “fucking planners” a bhí sé ag rá, agus “cad atá ortsa” arsa mise leis: “Cheart dúinn dul siar go dtí aimsir na Rómhánach”, a dúirt sé. “Is ea, le linn aimsir na Rómhánach” a dúirt sé, “bhí innealtóir, dhéanfadh sé dearadh ar dhroichead. Chuirtí in airde an taca chun an droichead a thógaint, agus nuair a bhíodh an droichead críochnaithe acu, díreach sara dtógadh anuas na tacaí a bhí á choimeád in airde é, bhí an t-innealtóir ina sheasamh thíos fé”.

Mar sin, muna n-oibrigh an dearadh, is é an chéad duine a dhíolfadh as ná an t-innealtóir fhéin má thiteann sé anuas sa cheann air. Agus, tá tithe tógaithe thiar ansan, agus nuair a thiocfaidh an stoirm a tháinig i naoi déag caoga a haon nó caoga a dó, stoirm Carson, beidh uisce in airde go dtí múnlach an tí sin, agus ní bheidh aon fhreagracht ar Chomhairle Chontae Chiarraí.

Seaghan: An fheagracht ar an innealtóir agus níl ar an bhfear polaitiúil, ar an státseirbhíseach?

Breanndán: An fhreagracht ar an té gur leis an tig. An té a thá tar éis an t-airgead a chur isteach ann, agus gan aon rian freagrachta ar na hinnealtóirí istigh i gComhairle Chontae Chiarraí. Tá rialacha déanta – níl siad ag obair. Tá argóintí na haon lá. Is iad Comhairle Chontae Chiarraí ár namhaide. Dá mbeadh Comhairle Chontae ceart againn, bheidís ar mhaithe linn. Bheidís ar mhaithe leis an áit, leis an nGaeltacht, agus ar, níl ach deichniúr ar an mbaile sin anois. I m’óige-se, bhí suas le deich dhuine fichead, 1841 bhí 235 duine ar an mbaile sin.

Anois is ar éigean atá, bhíos á rá leat, thá deichniúr nó, aon, dáréag. Is mise an tarna duine is sine. Ansan, deir siad, ó 2015 ceadaíodh 70% dos na hiarrataisí a chuaigh isteach. Ba dheas liom ceisteanna a chur orthu mar leis an 70% san. Uimhir a haon, canathaobh go dtugadar, go bpriocadar 2015? Canathaobh ceathair déag? Trí déag, deich, hocht, naoi, sé? Nó na blianta ó shin? Sé déag, seacht déag, hocht déag, naoi déag? Uimhir a dó, an mó ceann acusan a bhí ina dtithe nódha? An mó ceann acusan a thá áirithe má chuir duine isteach iarratas pleanála sa Ghaeltacht fuinneog níos mó a bheith aige?

Nó b’fhéidir, píosa beag a chur lena thig. An bhfuil siad san comháirithe sa 70% san? Uimhir a trí, thá siad ag caint mar gheall ar an nGaeltacht. Tosnaíonn an Ghaeltacht go hoifigiúil ar an dtaobh thiar d’Abhainn an Scáil, an treo ar fad siar go dtí an mBlascaod. An bhfuil an t-achar talún san ar fad san áireamh? Mar, má tá, tá an Daingean san áireamh chomh maith. Agus táimid ag caint fén tuath i gcomparáid le baile. Urban versus, cad a thabharfá air, urban versus country.

Seaghan: Agus tá daoine ag tógaint leothu sa Daingean…

Breanndán: Bhuel, an bhfuil siad san comháirithe insa 70% san? Sin ceist a ba dheas liom a chur. Mar má táid, tá, tá eastáit tógaithe sa Daingean, agus na haon tig acu san, an bhfuil siad san ar fad comháirithe, haon, dó, trí, ceathair, cúig, sé? Ceist bheag eile – gur daoine ón áit iad. Gur daoine a rugadh is a tógadh san áit. An mó duine acu san gur turasóirí iad? Thabharfainne an leabhar, don 70% acu san, ná fuil ach 3% gur daoine iad mar mise, a rugadh agus a tógadh san áit.

Cad é an mhaitheas dúinn a bheith ag caint ar athbheochain na teangan, cad é an mhaitheas dúinn Scoil Cheoil an Earraigh? Cad é an mhaitheas dúinn a bheith a d’iarraidh coláistí Gaelainne a bheith, a lonnú sa Ghaeltacht muna féidir le muintir na Gaeltachta tógaint ina mbailte fhéin? Cad a bhí neamhcheart leis na heastáit a bhí againn? Tá siad ag cruthú eastáit istigh sna bailteacha, agus ag priocadh ainmneacha leath-Ghaelacha orthu amach as fhoclóirí ná fuil cúlra, ná fuil ceangal acu.

Tá eastáití againn, an áit a mhairimse, thá suas le dáréag eastát. Tá paróiste Mórach agat ar dtúis. Ansan, thá Baile Dháith, Baile an Scotaigh, Corrghráig, Baile na bPoc, Baile Reo, Grafaí, Baile Uí Chorráin, Baile na hAbha, Baile an Chnocáin, Baile na bhFionnúrach, Clais, Cill Chuáin. Leanaigh ort, Baile an Lochaigh, leanaigh ort anuas aríst dtí an bhFeothanaigh. Agus tá scéalta i dtaobh na mbailteacha, tá stair a bhaineas leothu. Thá meas againn orthu. Is ann a fuaireas an Ghaelainn, mo cheol, mo thuiscint ar cad é an rud é a bheith ó Pharóiste Mórach. Ó Bhaile na bPoc, ó Chorca Dhuibhne, ó Chiarraí, ó Éirinn.

Seaghan: Bhí cur síos ana-dheas sa Kerry’s Eye ar Bhaile na bPoc le do linnse…

Breanndán: Bhuel, le mo linnse, bhí suas le triocha duine ann. Ní rabhais riamh uaigneach. Bhí daoine timpeall i gcónaí ort. Gheofá soir an bóthar aon uair amháin, á, bhuaileadh, aon am den lá, bhuaileadh ceathrar nó cúigear leat. Gheofá soir an bóthar anois deich bhabhta, ní bhuailfidh éinne leat. Go dtí cheithre mbliana ó shin nó trí mbliana ó shin, bhí rogha agam do thrí siopa, agus oifig an phoist. I ngiorracht dhá mhíle go leith dhom.

Anois, má thá bosca lasán uaim, caithfidh mé suí isteach sa chairt, a bheith ag úsáid breosla, chun bosca lasán a cheannach ar an mBuailtín a thá seacht míle ó bhaile, nó an Daingean, a thá hocht mhíle ó bhaile. Tá bus anois againn dhá uair sa tseachtain, agus i gceann tamaill, ní bheidh aon ghá leis an mbus, mar ná beidh éinne ann a bheidh ag brath uirthi. Tá daoine ann, daoine críonna ná fuil cairteacha acu, thá baitsiléirí agus a leithéidí, ar chúis amháin nó ar chúis eile, ná fuil cairt acu. Thá an áit á bhánú acu, á fhuarú acu.

Cad a bhí neamhcheart lenár mbailte beaga fhéin? Tá innealtóirí ag déanamh cúrsaí, agus tagann siad amach, agus is dóigh leothu gurb é an phleanáil an rud ar fad. Ár gcosmhuintir an dhein an phleanáil roimhe sin. Bhí saol i bhfad níos fearr againn ó thaobh pleanála dho nuair a bhí na Sasanaigh againn. Mar lig na Sasanaigh dúinn maireachtaint inár mbailte fhéin. Bhí tairngreacht mar gheall air, bhíodh mo mháthair ag tagairt do. Gheobhadh sí ar scoil Naomh Eirc. Agus dúirt sí go dtiocfadh an lá fós go mbeadh an tÉireannach ag gol fós ar uaigh an tSasanaigh. Nó go dticofaidh dream ina ndiaidh go mbeadh rialacha níos áiféisí acu. Tá an tairngreacht tagaithe fíor. Níl cead againn maireachtaint inár mbailte fhéin.

Seaghan: Cad é an meon atá laistar do san? Cad atá laistiar do?

Breanndán: Cad é an meon a thá acu? Tá an iomarca cumhachta acu, agus is deachtóireacht iad. Ní bhaineann siad le daonlathachas. An meon a thá istigh ansan, níl daonlathachas i gceist leothu. Tá siad ag insint éithigh. Tabharfaidh mé sampla eile dhuit ar an mbréag. Mo chara, Domhnall Mac an tSíthigh, Danny Sheehy, nuair a bádh é, an naoú dho Mheitheamh dhá mhíle is a seacht déag. Nuair a cuireadh ansan é an t-aonú lá fichead don mí sin. An lá ina dhiaidh, tháinig duine ó Chomhairle Chontae Chiarraí chughamsa:

“I’m just checking to see if there is any change in the house”

Sa Ghaeltacht, gan focal Gaelainne aige, uimhir a haon.

“I just buried my best friend” a dúrt leis.

“I know, I heard he died” a dúirt sé, le tuiscint agus daonnacht, compassion an chrochaire. The hangman.

Ghearánas. Ghaibheadar leath-leathscéal ná raibh a fhios aige. Dúirt sé liom go raibh a fhios aige. So sin, sin éitheach eile a dh’insíodar. Ansan, ar an gceathrú lá déag, do Eanáir, bhí iarratas eile istigh agam, agus thánadar amach ag rá nárbh fhéidir é a leámh. Bhuel, chreideas é, mar bhíos as baile mé fhéin, á thána abhaile seachtain ón lá ina dhiaidh sin. Bhí sé chomh soiléir is atá harp ar leathphingine, mar a deiridís fadó.

Seaghan: Thaispeánais litir dom.

Breanndán: Yeah. Agus ansan, d’éalaíos na pictiúirí eile a tógadh ar an lá san. Fuaireas leitir a rá, déarfaidís cén saghas ceamara a húsáideadh. An freagra a fuaireas ná “úsáideadh ceamara”. Mar bhíos chun rud éigin a rá, ní thabharfadh buachaill dána an freagra san ar scoil. Agus d’éalaíos na pictiúirí eile a tógadh ar an láthair. Fuaireas leitir agus ní raibh aon phictiúir istigh ann. Agus tá, scaoileas…

Seaghan: Gabh mo leathscéal, canathaobh an cheist cén sórt ceamara?

Breanndán: Mar ní raibh agamsa ach mo iPad, agus thóg Conchubhar é lena phone, agus bhí sí, bhí, bhí an t-innealtóir ag seasamh amuigh i lár an bhóthair, agus dúrt léi sa leitir, dúrt leothu sa leitir, an áit a bhí an duine sin ina sheasamh ag tógaint an phicitúir ansan, ná chífeadh, ná beadh seabhac ábalta ar é a léamh le spéaclaí dúbailte. Canathaobh nár dhruid an duine san anso suas troigh eile, bhí sé go soiléir cad a bhí ann. Agus ar an gcéad dul síos, an dóigh leat tar éis cheithre mbliana déag ná feadair aon duine ansan thiar go bhfuilimse ag lorg cead pleanála. Níl aon ghá fén spéir leis an bhfógra fé láthair, fén dtráth so. Tá a fhios aige ages na héinne go bhfuilim á lorg.

Agus dá mbeadh aon rian daonnacht iontu, nó dá mbeadh aon rian daonnachta iontu, Comhairle Chontae cabhraitheach… meon, dá mbeadh meon na gcomhairleoirí orthu, mar chomhairle, just chuirfidís glaoch ar na hinnealtóirí, “an athrófá an fógra san”. Bheadh sé athraithe an tráthnóna san, sin a bheadh air. Agus tá siad ag baint fuil as fheidhleacáin ar mhaithe le bheith tuathalach. Thá siad tuathalach, gránna, maslaitheach don nGaelainn. Do mhuintir na háite.

Seaghan: Bhíos chun ceist a chur mar gheall air, tá a fhios agat, an saghas formaid mar gheall ar an dteangain a thá i gceist?

Breanndán: Á, ní haon tsíceolaí mise. Thá siad mar a thá siad, á, nílim chuin, chuin d’iarraidh iad a thuiscint, ní shin é mo chúram. Ach níor chóir go mbeidís ann. Deintear rialacha ar mhaithe leis na daoine. Muna n-oibríonn siad, is féidir iad a dh’athrú leis an dtoil cheart polaitíochta. Cad ’tá na polaiteoirí ag déanamh? Níl aon bhaint fén spéir agam le aon pholaiteoir. Ach déarfaidh mé rud amháin, an t-aon duine a tháinig chugham ná dhá bhliain ó shin, ag cnag ar an ndoras.

Cé a bhí ann, Martin Ferris. Dh’aithníos é. Thugas isteach é, dúirt sé ná raibh brí ná dealramh leis seo. Agus a iníon ansan, Therese, anuraidh is dóigh liom ab ea é nó arb é arú anuraidh é, an cruinniú deireanach a bhí istigh agam leothu, chuaigh sí isteach le mo chois, agus labhair sí ar mo shon, leis na hinnealtóirí a bhí istigh. Bhíodar ag gáirí chugham. Ach is iad san an t-aon dream a tháinig chugham le aon rian daonnachta don nGaelainn, don nGaeltacht, don dtuath. Tá an córas lofa go smior. Agus níl na polaiteoirí sásta é sin a rá. Is fuirist é a dh’athrú. Freagracht a chur ar an innealtóir. Freagracht a chur ar an gcomhairle.

Agus ansan, beidh cinní á dhéanamh acu a bheidh… má chaitheann siad seasamh os a gcionn, bí siúráltha dho go bhféachfaidh siad ar an gcomhairle áitiúil. Is é sin stair na háite. Cén áit is treise a bhíonn an ghaoth? Cá dtagann an tuile? Tá an t-eolas ann cheana fhéin. Ní gá dhóibh teacht amach agus cúpla míle a thabhairt do dhuine éigint chuin rudaí a chur ar an talamh, is cré a dh’fháil anso is ansúd a thuilleadh, ní gá dhóibh é. Fiarthaigh do mhuintir na háite cá mbíonn an tuile, cá mbíonn an ghaoth. Tá an t-eolas againn. Ach duine ag déanamh cúrsa, agus tagann sé amach, agus déarfaidh sé, “ó mar sin is ceart é a bheith”.

Ansan, bogann sé sin leis, agus tagann fear eile le tuairimí nódh aríst, “déanfaimid mar seo é”, ag teacht anuas orainn fé mar nár mhaireamairne riamh ann. Tá an stair againn, tá an t-eolas againn. Agus sinne muintir na háite, na daoine deireanacha go dteastaíonn uathu bathalaigh tí tógaithe in áit nár chóir dóibh a bheith. Nílimid ach ag lorg tithe umhla dúinn fhéin chun maireachtaint iontu.

Seaghan: D’fhéadfá cur síos ar an tig a thá agat.

Breanndán: Bhuel, chuireas isteach ar thig réasúnta, tig dhá leabaidh, agus lorgaíos é, agus ní bhfuaireas cead, agus laghdaíos é, agus ní bhfuaireas cead. So, tréis naoi mbliana ag plé leothu san, nuair a chaitheas leitir a dh’fháil ón sagart, agus gur diúltaíodh mé, agus chomh maith leis sin, ní chreideadar go rabhas i nganntanas tí, so chaitheas eolas príobháideach a chur isteach chúthu. Bhuel, an tig a thá tógaithe anois agam. Is é an tig is teolaí é i gCiarraí – passive. Agus in inead do Chomhairle Chontae Chiarraí dul siar agus a rá liom, muna dtógfaidh mé é go rabhas ag féachaint ar dhá bhliain phríosúntachta, nó bille de dhá mhilliún déag sé chéad trí chéad agus a seachtmhó nó rud éigint, trí chéad míle agus seachtmhó, nó an dá cheann, agus nuair a bheidh mé istigh, tógfaidh siad fhéin amach an tig, agus cuirfidh siad an bille chugham.

In inead a bheith ag caint mar sin, ná bhféachfaidís air, agus foghlaim uaidh. Thógas-sa an tig sin ar caoga nó seasca míle, agus tá seacht gcéad is a triocha trí cearnach istigh ann. Sin é i bhfad níos mó ná a lán dos na hárasáin a thá i mBleá Cliath. Is ar éigean a chaithim aon phingin a chaitheamh, bím ag déanamh tine na haon tarna lá. Is ar éigean má chaithm leathchéad nó seasca b’fhéidir, céad ar a mhéid chun é a théamh i gcaitheamh an gheimhridh.

Seaghan: Fanfaidh an teas sa tig.

Breanndán: Fanfaidh sé istigh tamall. Tá sé, tá aithne agam ar Duncan Stewart, agus dúirt sé liom conas tig passive a thógaint. Tá sé n-orlaí insliú is dócha ar fáil, insulation, pé Gaelainn cheart a thá air, ins na fallaí, tá sé san urlár, thá deich sa díon, thá na fuinneoga ar fad trí ghloine, tá an doras trí ghloine, agus oslaíonn na fuinneoga na haon mhaidin chun aer nódh a bheith againn. Agus má chuirim síos smut de thine, sin is gá an chuid eile dhon lá. Tá sé tógaithe agam in áit a thá foithiniúil. In áit ná beireann puinn gaoithe air.

Ní féidir é a fheiscint ón mbóthar, thá siad ag rá go bhfuil sé ag teacht sa tslí ar an áit. Rud ná fuil. Tá mo thobar fhéin agam. Níl aon chóras séarachais i gceist mar thugas córas isteach córas bio isteach ón dtír seo, isteach ón tSualainn, ná raibh daor ar fad, míle go leith, nuair a chuimhníonn tú ar chostaisí tí, agus tá sé i gceist agam na painéil ghréine a dh’fháil i dtreo is go mbeidh mé go hiomlán neamhspleách ar aon chóras.

Seaghan: Níl aon phainéal gréine fós agat, an bhfuil?

Breanndán: Níl fós, no, níl, bhíos…

Seaghan: Tá cúpla ceann ar an gcarbhán agam.

Breanndán: Yeah, bhuel, sin é atá im cheannsa, agus nuair a gheobhaidh mé comhlacht a thá sásta a rá liom, oibreoidh sé seo de gheimhreadh is de shamhradh, mar níl aon chomhlacht fachta agam fós atá sásta é sin a dheimhniú dhom, nó a shlánú dhom. Níl sé fachta agam, ach rud eile mar gheall orthu, tá siad ag insint éithigh dom nuair a deir siad ná fuil mo thig istigh i gcroílár an bhaile. Tá mapa agam go raibh tig ann in 1840, mapa a bhfuil, dos na, geobhair ar líne é sin. Táim cruinn díreach istigh i lár an bhaile. An comhrá, an cruinniú deireanach a bhí agam leis an innealtóir, an pleanálaí, dúirt sí liom:

“Cén fáth ná téann tú laistiós do bhóthar”, a dúirt sí, “ní bhfaighidh tú cead lastuas”.

Agus dúrt leothu “níl aon talamh laistíos agam”.

“Ná babhtálfá?”.

“Cé a bhabhtálfadh le talamh ná fuil cead pleanála ann”, arsa mise.

Má dh’fhéachann tú ar an mapa, deir na mapaí fhéin ná fuil cead tógaint laistíos do bhóthar, ach lastuas do bhóthar, de réir na mapaí fhéin, agus bhí sí sin ag cur comhairle m’aimhleasa ormsa ar mhaithe lena dtuathalaíocht fhéin, tuathalaíocht is ea é. Ní faic eile é. Ar mhaithe lena dtuathalaíocht fhéin.

Deir a mapa fhéin a mhalairt. Tá siad á gcosaint fhéin le héitheach anois. Agus ní mar gheall ormsa é seo in aon chor. Thógas an tig seo, agus bhí a fhios agam cad a bhíos ag déanamh. Bhí a fhios agam i ndeireadh na feide, dá dtiocfadh sé go dtí an bpointe, go bhféadfainn é a tharrac amach. Ach ní fhéadfainn é a tharrac amach anois. Agus canathaobh? Ní cheadóidh muintir na háite dhom. Ní raibh oiread is gearán amháin istigh ó aon duine. Ach muintir na háite a thá ag gearán anois. “Níl tú chun é sin a thógaint amach anois, níl cead agat é a thógaint amach”. So, níl cead agam é a thógaint amach.

Seaghan: Canathaobh ná fuil cead agat ó mhuintir na háite?

Breanndán: Mar cíonn siad an éagóir atá á dhéanamh orm fhéin, agus an fhad a tháimse ann, tháim ag tarrac aird an chontae, agus na hÉireann, agus ó dhaoine thar lear orthu. Agus tá an ghráin acu. Tá siad curtha sa ghréin agam. Curtha fén ghréin, i ngréin, i ngréin an donais dóibh sin. Tá a gcamaíocht á nochtadh toisc go bhfuil siad ag priocadh ormsa. Agus má dh’fhéadainn siad priocadh ar fhear áitiúil, ar fhear a rugadh agus tógadh, cad is féidir a dhéanamh le héinne eile.

So, fanfadsa ann, agus fiú amháin má, deinim amach anos, tá iarratas istigh aríst agam, agus ní bheadh aon iontas orm dá dtabharfaidís dom é, mar is dócha go bhfuil siad scóltha age daoine ag gearán ina dtaobh. Bhuel, má dh’fhaighim é, thá saghas plean im cheann, ach ní déarfaidh mé in aon chor leat é go dtí go mbeidh sé tarlaithe. Ach nílimse chuin deireadh a dh’fhágaint leis má dh’fhaighimse an cead pleanála – ní bheidh deireadh leis.

Táimse chuin leanúint orm leis an bhfeachtas so ar mhaithe, tá ceathrar clainne agam, ná ní féidir leothu maireachtaint insa bhaile inar mhair m’athair críonna, mo mháthair chríonna, m’athair is mo mháthair, insa bhaile seo. Tá céad acra talún age mo dhriotháir Séamus. Tá ceathrar clainne aige sin. Níl aon chead acu san maireachtaint i mBaile na bPoc. An bhfuil aon daonlathachas ansan? An bhfuil aon daonnacht ann? An bhfuil aon rud go dtugann siad as, sa Bhéarla, an compassion ann? Tá na mílte gan dídean in Éirinn, agus níl na pleanálaithe ag braistint aon rian freagracht orthu chun an fhadhb san a leigheas.

Seaghan: Tá siad ag bagairt dhá bhliain príosúnachta ort, agus fíneáil dhá mhilliún.

Breanndán: Déag, dhá mhilliún déag. Twelve million.

Seaghan: Dhá mhilliún déag?!

Breanndán: Dhá mhilliún déag, agus dhá mhilliún déag, sé chéad míle, trí chéad is a seachtmhó, nó rud éigint. Agus ansan, nó an dá cheann, agus nuair a bheidh mé istigh, tógfaidh siad fhéin amach é, agus cuirfidh siad an bille chugham ansan.

Seaghan: Agus scriosfaidh siad an tig is dócha. Cuirfidh siad costas ort as an tig a scriosadh. Agus géarchéim tithíochta sa tír agus tá siad chun tig breá a scriosadh.

Breanndán: Ní gá dhom a thuilleadh a rá! Tá rialacha déanta. Deintear rialacha. Déanann tusa rialacha dhuit fhéin go minic. Agus deinimse rialacha dhom fhéin. Ach muna n-oibríonn siad, tiocfaidh mé ar a mhalairt comhairle ionam fhéin. Tiocfaidh mé, agus déanfaidh mé rialacha nódha dhom fhéin. Níl aon eagla fén spéir orm rompu as so amach. Go háirithe tréis an rud a dheineadar liom nuair a cuireadh Danny, go dtiocfaidís go dtí an tig, agus mé ag gol ag an bhord. Is mór agam é nár thánadar chugham age béal an tuama, nuair a bhíomair ag seimin an chaoineadh dho, agus cur isteach ar mo chaoineadh, agus a rá, “an tusa a thá ag caint mar gheall ar an dtig?”. Ní dhéanfadh crochaire é sin. Crochaire, fhéach, ní dhéanfadh é.

Seaghan: An gcreideann tú go seasóidh siad lena bhfocail?

Breanndán: Níl aon fhocal acu le seasamh air. Thá siad ag síorathrú, ní lia, ní hé an focal céanna acu dhuitse agus domsa. Ní thuigeann siad brí an fhocail sin. Más rud é go ndiúltaíonn siad arís mé, táim ullamh, níos mó ná ullamh chun dul chun cúirte. Agus má theipeann orm sa chúirt áitiúil, raghaidh mé go dtí an ardchúirt. Tá foireann iontach, an abhcóide is fear in Éirinn im chomhairiliú. Agus tá sé chun leanúint air go mbuafaidh sé. Fiú amháin más gá dul ’on Eoraip.

Seaghan: Cail an abhcóide san?

Breanndán: Maireann sé i mBaile Átha Cliath, agus tá dlíodóir age baile agam, thá siad ag déanamh a gcuid oibre, agus geobhaidh siad íoctha má bhuann siad.

Seaghan: Agus mara, mara mbuafaidh?

Breanndán: Leanfaimid orainn go mbuafaidh. Tá níos mó ná mise i gceist anso, nílim ionamsa ach an té a thá ag tarrac airde ar an ndlí a thá neamhcheart. Shínigh Bertie Aherne do Section 21, nó rud éigin, cén bhliain ab ea é anois é, dearúdaim an dáta. Tá sé scríte i dtaobh éigin. Ach ní raibh aon iachall air é sin a shíniú, bhí rogha aige gan nó gan, le UNESCO nó rud éigin mar sin. Thá siad ag caint mar gheall ar daoine a chur isteach fén dtuath i dtreo is go mbeidh siad níos cóngaraí do óispidéil is rudaí mar sin. Ach tá siad ag tagairt do thíortha ar nós na hAfraice, ar nós an Ind nó rud éigin mar sin. An áit a thá an sáipéal, an óispidéal mór, ar a laghad cheithre chéad míle ó bhaile nó rud éigin. Bhuel, ní cheithre chéad míle ach, is dócha cheithre chéad míle, nó dhá mhíle míle.

Bhuel, níl aon tig in aon áit in Éirinn ná fuil i ngiorracht cheithre huaire a chloig do Bhleá Cliath. Níl aon tig in aon chor an oiread, ná ó Thrá Lí, ná ó Chorcaigh, ná ón nGaillimh. Thá na rialacha, rialacha na hInde, mar shampla, á chur i bhfeidhm orainne anso. Níl brí ná dealramh leis sin, agus níl, thá ár bpolaiteorí ina gcodladh. Agus is oth liom a rá, bhí rud ann darbh ainm Section 4. Agus dá mba sinne na pleanálaithe, agus bheadh na polaitheoirí anso uathu, agus déarfaidh siad, bhuel, vótálfaimid, níl cead acu gan glacadh leis an gcinneadh a bhí déanta againne mar phleanálaithe.

So, chabhraídís lena chéile, agus caillfimid ár gcumhacht mar phleanálaithe. So, caitheadh amach Section 4. Now, cé is go mbaineadh úsáid as Section4, ach ar a laghad, na daoine a bhain mí-úsáid as, sinne a vótáil isteach iad. Is iad muintir na háite a vótáil isteach iad, go daon, le, fé mar a bhí i gceart a dhéanamh ó thaobh ár gcuid daonlathachais do. Cad as a tháinig na daoine seo, cé hiad? Níl a fhios ag éinne cé hiad. Fé mar a thitfidís anuas ón spéir ó Mars nó áit éigint mar sin. Níl a n-ainmneacha ar eolas ages na daoine, níl cead agamsa insa chaint seo leatsa iad a lua. Curtha isteach san áit sin. Deirtear liom go bhféadfá a bheith id phleanálaí baile gan agat ach céim sa tíreolaíocht.

Agus tugann sé sin ceart dhóibh a bheith ag luí ar an nGaelainn, agus an rialtas ag cur isteach infheistiú ar shon na Gaelainne. As a labhair an Piarsach mar gheall air. As a labhair na scríbhneoirí ar fad i gcaitheamh na mblian. As an Béarla iontach a bhí ag a leithéidí Yeats agus iad san, mar bhí sé préamhaithe sa Ghaelainn. Thá siad so le ceal cruthaitheachta, tuisceana, ceal.. ní gá dhóibh é! Níl aon fhreagracht orthu!

Seaghan: Táimid in ainm is a bheith ag infheistiú sna foraoiseacha chomh maith, agus an bhean san thíos i gCorcaigh ón mBreatain Bheag is dóigh liom, tá sí ag cur i gcoinne na foraoiseacha a bheith á leagadh. An gcualaís an scéal san? Is gabhadh í sin, mar go raibh sí ag cur isteach ar obair a bhí ar siúl sa bhforaois, bhíodar ag leagadh na gcrannaíocha, is tá cúis á cur ina leith siúd anois. Daoine ag cuimhneamh ar chabhrú léithi na costaisí dlí a chlúdach.

Breanndán: Yeah, bhuel, n’fheadar, níl aon eolas agam mar gheall air sin, ní fhéadfainn faic a rá mar gheall air sín. Níl agam ach pé méid eolais atá agam i dtaobh mo chás fhéin. Ach do labhair na daoine i gcoinne an tuathalaíocht a cuireadh i bhfeidhm maidir le uisceanna, agus ní thuig daoine go raibh an chumhacht san acu fhéin. Dhein sé sin múscailt ar na daoine. Labhair na daoine go le déanaí. Cé a chreidfeadh go mbeadh an Sinn Féin a thá anois againn ar chomhleibhéal le Fianna Fáil agus le Fine Gael. Agus ní theastaíonn uathu stair a mhúineadh ins na, insa scoil a thuilleadh. Thá cúis leis sin chomh maith. Mar tá dhá Shinn Féin anois againn. An Sinn Féin nódh, agus an seana-Shinn Féin. An seana-Shinn Féin a bhí ann ná nuair a bhí Dev agus Collins. Agus nuair a d’éiríodar i gcoinne a chéile, nuair a shiúlaigh Dev amach, nuair nár dh’aontaigh sé le cinneadh daonlathach na Dálach a bhí ar siúl sa tig Mansion House, Sráid Dawson i mBleá Cliath.

Agus lena chois fuair sé gunna, agus chuaigh sé isteach sna cheithre chúirteanna, agus lé chúig mbliana anuas, tá siad, tá Fianna Fáil agus Fine Gael tagaithe le chéile aríst. Tá an seana-Shinn Féin ag rá, ag casadh an ghunna leis an Sinn fhéin nódh, ach dá mbeadh a staidéar fhéin déanta acu ar a gcúlra fhéin, is tríd an gunna a deineadh Fianna Fáil le Fine Gael ar aon tslí, ach go bhfuil siad níosa shia siar. Agus sin ag magadh fés na daoine ar mhaithe le vótanna. Thá siad san amhras má dh’fhaigheann siad le chéile aríst go dtiocfaidh Sinn Féin isteach níos treise aríst. Is rás anois é do chumhacht.

Níl smaoineamh dá laghad acu ar na daoine. Níl siad ag smaoineamh ar na daoine in aon chor. Agus thá na daoine ag múscailt. Mar atá á rá ansan, an aisling. Táimse im chodladh is ná dúistear mé. Ní maith le daoine a bheith ag éisteacht liomsa ag rá na rudaí sin. Mar ní thuigeas go deo go mbeinn ag caint mar seo. Ach, ní thuigeas fhéin go rabhas i ngreim, is táim sa ghreim anois, ach táimse sa ghleann, agus thá siad san i bpoll, mar tá na daoine ag dúiseacht.

Agus uaireanta, nuair a deireann rud éigin, duine éigint rud éigin leat, ná teastaíonn uait a chloisint, deir tú “ná dúistear mé”. Sin é an t-amhrán san:

“Is éirigh a chlann is gabhaídh bhur n-airm chughaibh”.

“Á, ná bí á rá san liom, táim im chodladh is ná dúisigh mé”.

“Is leagaídh sa tsriúl gach scrúile Sasanaigh”.

“Á, ná bí á rá san liom, táim im chodladh is ná dúisigh mé”.

“Táimse im chodladh is ná dúistear mé”. Bhíos-sa im chodladh, is dúisíodh mé.

Seaghan: Ana-mhaith.

Breanndán: Agus níl aon rian goimh orm anois, ach tháim dearfa in cad ’táim ag tuiscint, is cad ’táim ag rá. Agus b’fhéidir go dtagaim trasna crosta is na haon ní eile, ní dóigh liom go bhfuilim. Luigh sé ana-mhór orm nuair a bhíos ag troid an chatha i m’aonar. Ach nílim á throid i m’aonar a thuilleadh. Tá ríomhphostanna á dh’fháil agam ó dhaoine, “cathain a bheidh an cruinniú?”. Bhuel, ní dócha gur féidir an cruinniú anois de bharr an virus so atá ag imeacht timpeall, ach b’fhéidir gur féidir.

Sa tsraith alt seo, déanfar anailís ar ghnéithe áirithe den ghéarchéim chorónach. Ina theannta sin, leagfar síos fís dhearfach den cineáil sochaí atá de dhíth chun a leithéid de ghéarchéim a sheachaint arís sa todhchaí.

An babhta seo, breathnófar ar na Sé Chontae.

Má chuirtear an méid atá déanta ag Varadkar ó dheas i gcomórtas leis an méid atá déanta ag Boris Johnson tá sé fíor le rá go bhfuil an Tóraí Éireannach chun cinn. Ach an bua é sin i ndáiríre nuair a bhí Johnson sásta polasaí cinedhíothach a chur i bhfeidhm tríd an “imdhíonacht tréada”?

Ardaíonn sé seo ceist eile, dar ndóigh; ceist na críochdheighilte. Ar oileán mar Éire, agus an teorainn mar atá, tá sé go hiomlán craiceáilte dhá pholasaí éagsúla a bheith i bhfeidhm chun dul i ngleic leis an ráig seo.

Le beagnach seachtain bhí páistí sna Sé Chontae ag freastal ar scoil, fad is a bhí ordú tughta sna Fiche Sé Chontae gach institiúid oideachais fanacht dúnta.

Tá na hAontachtóirí, mar is gnách leo, ag cruthú scéal seicteach as an ngéarchéim seo. Ar eagla go mbeadh polasaithe ciallmhara i bhfeidhm sa dá stát, is é sin le rá sa tír ina iomláine, tá an DUP ag cloí le polasaithe craiceáilte Johnson. 

Ní chaithfear leo go cineálta sna leabhair staire a scríobhfar amach anseo.

Dar ndóigh, níl spéis ag Tóraithe Shasana ach ina dtír agus ina n-uasaicme féin. Tá seo á chur ar shúile daoine sna Sé Chontae, gnáth Phrotastúnaigh ina measc, faoi láthair. 

D’fhéadfadh impleachtaí a bheith aige seo don Ríocht Aontaithe sa todhchaí.

Tá an phaindéim dhomhanda is tromchúisí le breis is céad bliain buailte orainn. Níl ráig víreasach mar an víreas corónach feicthe againn le fada an lá. Scaip an Fliú Spáinneach fud fad na cruinne i 1918-1919 agus meastar gur mharaigh sé thart ar 100 milliún duine.

Dar ndóigh, tá cúrsaí leighis agus eolaíochta imithe i bhfeabhas go mór ó shin. Ach an bhfuil stáit an domhain, an dá stát in Éirinn ina measc, in ann déileáil leis an ráig chorónach seo?

Tá an tSín ag dul in adharca le COVID-19 le roinnt míonna anuas. Tá an Iodáil buailte go dona ó thús Mí an Mhárta agus an scéal ag éirí níos measa lá i ndiaidh lae.

Níl cúrsaí ach ag dul in olcas in Éirinn i láthair na huaire. Níl cuma mhaith ar chúrsaí mar atá agus drochthuar ar a bhfuil i ndán dúinn mar phobal. Ní fiú an fhírinne shearbh a cheilt.

Sa tsraith alt seo, déanfar anailís ar ghnéithe áirithe den ghéarchéim corónach. Ina theannta sin, leagfar síos fís dearfach den cineáil sochaí atá de dhíth chun a leithéid de ghéarchéim a sheachaint arís sa todhchaí.

An babhta seo, breathnófar ar na Sé Chontae Fichead.

Tá an córas sláinte sna Sé Chontae Fichead in Éirinn ina bpraiseach cheana féin. I ndiaidh blianta de pholasaithe na déine, tá ganntanas banaltraí, dochtúirí agus lucht cúram leighis phroifisiúnta trí chéile.

Cailleadh deis iontach san Eoraip i gcoitinne dul i ngleic leis an ráig sular scaipeadh é go forleathan. In Éirinn, d’fhéadfadh rialtas an Sé Chontae Fhichid eitiltí ón Iodáil agus an Mór Roinn a chosc. 

Ina áit sin, ligeadh do dhaoine a bhí ag teacht ó na réigiúin ba mhó buailte ag an víreas bogadh go saor fud fad an stáit, gan iad a chur ar coraintín.

Nuair a tharla féile Cheltenham chuaigh na mílte Éireannach trasna go Sasana. Bhí saineolaithe agus dochtúirí leighis ag impí ar an rialtas gan ligint dóibh teacht ar ais gan beartas slándála a chur i bhfeidhm. Ní dhearnadh tada.

Cén fáth ar fheidhmigh an rialtas sa chaoi seo? I mbeagán focal, an t-airgead ba chúis leis. D’fheidhmigh Varadkar, Coveney agus Harris go mall mar nach raibh siad sásta aghaidh a thabhairt ar lucht an rachmais. 

Bhí buairt orthu cur as do leithéidí Michael O’Leary agus Ryanair.

Bhain an smaointeoireacht chéanna leis an bhfógra fíormhall acu go ndúnfaí tithe tábhairne agus bialanna. Tugadh tús áite don gheilleagar agus fágadh sláinte an phobail in áit na leathphingine.

Tá Varadkar anois á mholadh de bharr óráide a thug sé – óráid inar chur sé athleagan ar ráiteas a rinne Winston Churchill. 

Fós féin tá Varadkar ag moilleadóireacht. Tá páirtithe den eite chlé ag éileamh go ndúnfaí gach rud, seachtas na seirbhísí riachtanach, síos. 

Tá an rialtas ag diúltú seo a dhéanamh de bharr an chostais airgid. Cuimhnigh nár chuireadh Lá ‘le Phádraig ar ceal go dtí gur tháinig brú ollmhór ón bpobal.

Tá Varadkar anois ar chúl Boris Johnson fiú ó thaobh na srianta atá i bhfeidhm sna Sé Chontae Fichead. Tá na mílte oibrithe, fir go príomha, fós ag obair ar láithreacha tógála, mar shampla. Ní seirbhís riachtanach é sin, is léir.

Beidh costas daor ó thaobh líon iad siúd a bheas básaithe i gceann seachtaine nó coicíse mura ndéantar srianta níos déine a chur i bhfeidhm agus má leanann daoine ag bailiú ina sluaite i bpáirceanna agus ar an trá.

Is fiú go mór don phobal brú a chur trí r-phoist a sheoladh chuig na teachtaí dála agus a bheith gníomhach ar na meáin shóisialta chun iallach a chur ar Varadkar agus an rialtas gluaiseacht níos sciobtha.

Tá borradh tagtha faoin gceardchummanachas agus an ghníomhaíocht ar champais ollscoile na tíre le roinnt míonna anuas. Tá géarghá lena leithéid i ndáiríre, óir tá slad déanta ar an maoiniú atá curtha ar fáil do lucht teagaisc ollscoile agus mic léinn ó tharla an ghéarchéim eacnamaíochta i 2008.

Tá roinnt mhaith ceisteanna ag dó na geirbe. Ó thaobh na teagascóirí de, lucht taighde dochtúireachta ina measc, tá cúrsaí pá agus coinníolacha oibre go hainnis ar fad. Maraon leis na múinteoirí bunscoile agus iarbhunscoile tá éagothromaíocht pá ann ó 2011.

Tá duine ar bith a earcaíodh i ndiaidh 2011 ar phá i bhfad níos ísle ná iad siúd a bhí ann roimhe. Go bunúsach, is iad an t-aos óg atá síos leis. Agus, mar is eol dúinn, tá cúsaí tithíochta agus go leor eile ina dheacreacht cheana. Meascán marfach is ea an pá íseal agus an chíos ard.

Anuas air seo uilig, tá go leor éiginteachta ó thaobh na gconarthaí de. Cuirtear go leor de na teagascóirí óga ar chonarthaí ar théarma seasta, agus ní bhíonn siad in ann pleanáil ó thaobh cúrsaí tithíochta nó saoil de dá bharr.

Tá cúrsaí tithíochta ina chnámh spairne do na mic léinn chomh maith. Tá mic léinn in ollscoileanna i mBaile Átha Cliath, Corcaigh, Gaillimh agus áiteanna eile nach iad tar éis éirí amach i gcoinne ardaithe cíosa ar lóistín ollscoile.

Shílfeá, mar sin, go mbeadh easpa maoiniú ón rialtas ag cruthú deacreachtaí do na hollscoileanna. Bheadh an ceart agat. Tá cúrsaí imithe in olcas le tamaill agus na ceardchumainn ag lorg infheistíocht mhór don earnáil tríú leibhéal i gcónaí. 

Ach, níos measa fós, bíonn ollscoileanna áirithe ag caitheamh airgid ar bhaoth-thograí. Cur i gcás UCD, áit ar chaith an t-Uachtarán, Andrew Deeks, na milliúin euro ar “chlub alumni” agus ar athchóiriú a dhéanamh ar a oifig féin fad agus atá mic léinn á dhíbirt ón oideachas ar an tríú léibheál de bharr na heaspa títhíochta.

Tá mic léinn agus teagascóirí bréan den chineál éagothromaíochta seo agus tá siad ag seasamh an fhóid ina coinne. Tá grúpaí feachtais, ceardchumainn agus aontais na mac léinn i ngach cearn den tír tar éis agóidí bríomhara agus forghabhálacha a chur ar bun le tamall anuas. 

Ardú pá do na teagascóirí agus deireadh leis na hardaithe cíosa do na mic léinn atá mar éilimh ag an ngluaiseacht nua seo.

Ar an bhformhór, níl lucht ceannasaíochta na hollscoileanna ag éisteacht leis na héilimh ó dhream ar bith. Mar sin féin, is léir go bhfuil tuiscint ann i measc lucht na feachtasaíochta gur troid níos fada a bheas i gceist. 

Is cath é seo a mbeidh impleachtaí fadtéarmacha aige ar saol na hollscoile amach anseo. Caithfear é a bhuachaint.

Seasann Misneach gualainn ar ghualainn le gnáthbhaill Aontas Mhúinteoirí Éireann agus iad ag dul amach ar stailc inniu, Dé Máirt an 4ú Feabhra.

Tá an tAontas ag éileamh íocaíochtaí cothroma do mhúinteoirí ach scálaí páigh a chur ar ais ag na leibhéil a bhí i bhfeidhm roimh an 1ú Eanáir 2011. Beidh baill Misneach ar múinteoirí iad timpeall na tíre ag seasamh lena gcomhghleacaithe ar an líne phicéid.

Naoi mbliana ó shin, i gcroílár na géarchéime eacnamaíocha agus polasaithe déine an rialtais, glacadh isteach scála páigh míchothrom d’iontrálaithe nua.

Ciallaíonn sé seo nach bhfuil múinteoirí a thosaigh sa ghairm ó 2011 i leith ag fáil an tuarastal céanna is atá múinteoirí a thosaigh roimhe sin.

Ní múinteoirí óga amháin atá thíos leis, ach múinteoir ar bith a thosaigh ag obair sa phost ón mbliain sin ar aghaidh. Is cuma cé mhéad blianta d’aois nó de thaithí oibre i ngairm éagsúil atá acu. Is cuma cé mhéad ball clainne atá le cothú acu.

Agus ollthromlach 92% de na vótaí a caitheadh i bhfábhar na stailce, is léir go bhfuil na múinteoirí braon de bheith ag fanacht ar an rialtas ceist an pháigh mhíchothroim a chur ina ceart.

Tá neart múinteoirí ag fanacht anois le naoi mbliana anuas go dtiocfar ar réiteach. Idir an dá linn, tá fás gan srian tagtha ar chostais mhaireáchtála, go háirithe costais tithíochta.

Ní nach ionadh go bhfuil an cinneadh déanta anois acu dul i mbun gníomh dhírigh thionsclaíoch.

Tharais sin, tá an dara cheardchumann múinteoirí is mó sa tír – Cumann na Meánmhúinteoirí, Éire – tar éis treoracha a thabhairt dá bhaill gan aon ranganna a chlúdach dá gcomhghleacaithe AMÉ fad is atá siad amuigh ar stailc, agus tá siad ag cur vóta ar son stailce os comhair a mball féin freisin.

Ní in Éirinn amháin atá an lucht oibre ag baint leasa as an uirlis cogaidh is láidre atá againn – an stailc.

I measc scéalta an duarcais agus an éadóchais a scaiptear sna meáin chumarsáide – faoi ghéarchéim na haeráide agus fás na heite deise – is minic nach dtagann na scéalta faoinár gcumhacht féin mar phobal chun cinn.

Ar ceann díobh sin is ea scéal a tháinig amach ar an 8ú Eanair, san India. Seo tír atá – de réir na scéalta sna nuachtáin – faoi smacht iomlán ag rialtas seicteach, deis-eiteach Narendra Modi, ach inar reáchtáladh an stailc ba mhó i stair an chine daonna le cúpla seachtaine anuas.

Bhí breis is 250 milliúin oibrithe, baill de ceardchumainn uile na tíre, amuigh ar na sráideanna agus iad ag agóid in aghaidh polasaithe déine agus dlíthe ciníocha rialtais Modi.

Tuairiscítear go minic sna Stáit Aontaithe faoi bhagairtí chogaidh agus fás na eite-dheise faoi rialtas Trump, ach tá rabharta radacach stailceanna mhúinteoirí ag tarlú le bliain nó dhó anuas.

Is iad gnáthbhaill na ceardchumainn múinteoireachta, a bhí toillteanach céimeanna níos radacaí a ghlacadh ná mar a bhí maorlathas láraithe a gceardchumann féin, atá ag déanamh dul chun cinn leis na stailceanna sin.

Ar an gcéad ceann acu sin, bhí stailc ollmhór múinteoirí West Virginia i bhFeabhra 2018. Mar chuid den ghníomh sin, dúnadh scoileanna i ngach ceann de 55 contae an stáit.

Cé gur ghlac ceannairí an cheardchumainn le tairiscint bhog an ghobharnóra, dhiúltaigh gnáthbhaill an cearchumainn leis. Lean siad leis an stailc mar thobstailc neamhdleathach go dtí gur ghéill rialtas an stáit dá n-éilimh uile.

Tar éis bhua na n-oibrithe i West Virginia, leathnaigh stailceanna na múinteoirí go Colorado, Kentucky, North Carolina, Arizona agus go gcathair Los Angeles i California. Baineadh arduithe tuarastail chomh mór le 20% amach.

Cé gur ceart eagla agus uafás a bheith orainn go léir faoi íomhánna de cumhacht nua na heite-dheise in áiteanna ar nós Charleston, níor cheart dúinn riamh dearmad a dhéanamh den chumhacht atá againn féin mar lucht oibre.

Léiriú soiléir dúinn ar an méid seo is ea stailceanna na múinteoirí. Dream il-eitneach, radacach den lucht oibre ag streachailt agus ag buachaint i dtroid fhíochmhar, agus uaireanta ag cur i gcoinne dlí, ar son éilimh leathna.

Ní bhaineann na gnímh seo le pá agus coinníollacha oibre amháin, ach leis an gcóras oideachas i gcoitinne agus cearta gach páiste oideachas d’ard-chaighdeán a fháil.

Is cúis iontais é, anuas air seo uilig, go bhfuil seo ag titim amach sna stáit dhearga, croílár na bPoblachtánach i ndeisceart agus in iarthar SAM.

Sa lá atá inniú ann, is gairmeacha amhail múinteoireachta agus, mar atá feicthe againn anseo in Éirinn, banaltrachta, atá lárnach sa streachailt aicmeach.

Earnálacha iad seo a bhaineann le hatáirgeadh seachas táirgiúlacht – an próiséas ina gcuirtear múineadh, cothú agus leigheas ar fhórsaí táirgiúla an gheilleagair ionas go gcoinneofaí an geilleagar sin sa tsiúil. Ina theannta sin, is suntasach go mbíonn níos mó mná ná fir ag obair sna hearnálacha seo.

Thairis aon ní, is earnálacha iad atá riachtanach don gheilleagar uile. Mura dtéann páistí ar scoil, bíonn ar a dtuismitheoirí fanacht sa bhaile chomh maith. Tá cumhacht nach beag ag baint lena leithéid de ghníomh.

Le droch-scéalta ar fud an domhain, is fiú dúinn cuimhneamh ar an gcumhacht atá againn le chéile. Na hoibrithe abú!

Le os cionn 24 uair a chloig bhí feirmeoirí agus a gcuid tarracóirí ag plódú na sráideanna taobh amuigh den Dáil i mBaile Átha Cliath.

D’imigh na tarracóirí inné ó na sráideanna i ndiaidh do na feirmeoirí bualadh leis an Aire Talmhaíochta ach geallann siad go leanfaidh siad lena n-agóid sa phríomhchathair muna ndéanann polaiteoirí fíor-iarracht cruachás ioncam na bhfeirmeoirí a leigheas.

Gníomh díreach é seo le bac a chur ar ghnóthaí na cathrach agus le cur ar a súile do pholaiteoirí go bhfuil feirmeoirí, a gclanna agus muintir na tuaithe go ginearálta ag streachtailt go mór ar na saolta seo agus gur deacair ag an fheirmeoir a bheatha a thabhairt i dtír.

Nuair atá ardú pá agus coinníollacha níos fearr de dhíth ar an oibrí oifige nó ar an oibrí monarachan thig leo dul amach ar stailc lena gcuid comhoibrithe mar chuid den cheardchumann.

Níl an rogha seo go díreach ag an fheirmeoir ach is féidir leo taicticí eile a úsáid cosúil leis an ghníomh díreach agus an easumhlaíocht shibhialta lena gcás a chur in iúl agus a gcuid éileamh a bhaint amach.

Tá sé ríthábhachtach go dtacaíonn muid ar fad le feirmeoirí agus iad ag iarraidh tuarastal ceart a bhaint amach dá gcuid oibre.

Tá go leor feirmeoirí beaga sa tír seo ar an ghannchuid agus thíos go mór le fórsaí an mhargaidh chaipitligh a chaitheann leo gan trua gan taise.

Caithfear smacht a chur ar cheannaitheoirí feola agus ollmhargaí a chaitheann go holc agus go dímheasúil le feirmeoirí a oibríonn go crua ar son a gcoda.

Ar ndóigh, tá an cath seo ina chuid de streachailt níos mó ar son na tuaithe agus is dual do Ghaeil agus do shóisialaigh de gach cineál seasamh gualainn ar ghualainn le feirmeoirí sa troid thábhachtach seo.

Agus muid ar thob cultúr chathair na Gaillimhe a cheiliúradh, nach mbeifeá ag súil go mbeadh an Ghaeilge i gcroílár na féile seo?

Agus muid ar tí oidhreacht na Gealchathrach, an chondae agus na tíre trí chéile a chomóradh, nach mbeifeá ag súil go mbeadh urraim ar leith le tabhairt do phobal na Gaeilge agus don éacht marthana a chuir an pobal seo de ó thús na staire go dtí an lá atá inniu ann?

Agus nach gceapfá go ndéanfadh Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, thar aon chomhlacht poiblí eile, ceart a sheasamh don phobal seo?

Más amhlaidh a cheapfá, caithfidh gur mór an díomá atá ort, fiú anois, go háirid más mac léinn le Gaeilge i nGaillimh thú. I mí Dheireadh Fómhair i mbliana, d’fhógair Comhaltas na Mac Léinn go raibh deireadh á chur acu le Caifé na Gaeilge in Áras na Gaeilge.

Ba é Caifé na Gaeilge an t-aon spás sóisialta lán-Ghaeilge dá raibh ar an gcampas agus sa gcathair ar fad, d’fhéadfá a rá.

An t-aon áit a bhféadfá a bheith ar do chompord ag ordú braon tae nó greim bia as Gaeilge, ag labhairt na teanga, ag caint le do chairde i nGaeilge. An t-aon áit a gcloisfeá an Ghaeilge san Ollscoil agus sa gcathair, mar theanga phobail nádúrtha.

An áit a bhfuair mise cuid mhaith de mo chuid Gaeilge nuair a tháinig mé go Gaillimh den chéad uair i mo bhliain ERASMUS.

Nach breá an mhaise é sin don Ollscoil a mhaíos gurb í féin an coláiste is Gaelaí in Éirinn? Cén fáth ar dúnadh an caifé, meas tú?

Cén fáth ar minicí a mbaintear na rudaí atá dlite dúinn dínn? Airgead. Airgead agus saint chun a thuilleadh airgid a dhéanamh.

Dúradh go ndearna Comhaltas na Mac Léinn caillteanas airgid ó thosaigh siad ag reáchtáil an chaifé. Dhiúltaigh an Ollscoil an caillteanas a chúiteamh leis an gComhaltas. Más ea, ní mé cén sórt bainistíochta a bhí, nó atá, ar siúl ag Comhaltas na Mac Léinn ná ag an Ollscoil?

Nár cheart an bhainistíocht a athrú, mar sin, seachas seirbhísí a bhaint den phobal a bhíos ag íoc astu ’chuile bhliain? Agus is daor an ceannach é.

Gan trácht ar na táillí ollscoile, gearrann an Ollscoil tobhach mac léinn (student levy fee) ar gach uile mhac léinn i dtús na bliana acadúla.

Tá an t-airgead sin le dul do Chomhaltas na Mac Léinn, do chumainn de chuid na mac léinn agus eile, le saol sóisialta na mac léinn a chothú.

Níor íoc mé an tobhach sin ná ní íocfad go dtí go n-osclófar ár gCaifé in athuair, go dtabharfaidh an Ollscoil dúinn an rud atá dlite dúinn.

Iarraim ar gach uile Ghaeilgeoir atá ina mhac léinn i nGaillimh déanamh amhlaidh.

Alt scríofa ag Hynek Daniel Janoušek atá ina chónaí ar an gCeathrúin Ruaidh.

Os cionn gach duine eile sa mhórshiúl i rith na n-agóidí atá ar siúil sa tSile, tá duine amháin, seasta ar bharr dealbh ón ré choilíneach, le bratach pobal na Mapuche ar foluain acu.

Ceann de na pobail bhundúchasacha sa tSile iad na Mapuche, a chónaigh i gceantar a thrasnaíonn an Airgintín agus an tSile le blianta fada roimh theacht na coilínigh Eorpacha. 

Le blianta anuas, tá siad ag streachailt in aghaidh an stáit agus tiarnaí móra talún chun seilbh a athghlacadh ar thalamh a sinsear.

I measc na ngrúpaí lena bhfuil siad ag troid tá an comhlacht idirnáisiúnta Benetton, comhlacht ar dheas leo íomhá ilchultúrtha a chur i láthair don saol mór, san am céanna is a bhfuil siad ag iarraidh na bundúchasaigh Mapuche a dhíbirt óna gcuid tailte

Tá an choimhlint sin tar éis a bheith foréigneach ó am go chéile, le fórsaí an stáit agus na dtiarnaí talún araon ag déanamh iarrachtaí brúidiúla na Mapuche a dhíbirt ón talamh a bhfuil seilbh glactha acu air, agus na lonnaíochtaí atá bunaithe acu ar an talamh sin a bhánú.

In ainneoin sin tá na Mapuche tar éis iad féin a chosaint le gach a bhfuil acu, rud a bhfágann go dtugann ionadaithe an rialtais “sceimhlitheoirí” orthu.

Ach i rith na n-agóidí sa tSile in aghaidh pholasaithe déine rialtas Piñera, ach go háirithe an méadú ar chostais iompar poiblí, agus i rith an fheachtais comhordaithe gan na táillí ardaithe a íoc, tá bratacha muintir na Mapuche le feiceáil go minic.

Tá taithí fhada ag na Mapuche ar fhoréigean an stát coilínigh, ach tá Piñera anois ag casadh ar mhuintir na tíre i gcoitinne. Tá na Mapuche lárnach anois sa troid fhairsing in aghaidh na gciorruithe.

Tá uallach na staire le brath go trom sna hagóidí seo. Ní hamháin i dtaobh streachailt na ndaoine dúchasacha atá ar siúil acu le breis is 500 bliain in aghaidh na gcoilíneach, ach chomh maith le sin i dtaobh an chuimhne atá ag daoine ar rialtas sóisialach daonlathach Salvador Allende.

Rinneadh coup d’état brúidiúil de chuid Pinochet agus na Stáit Aontaithe deireadh a chur leis an mbrionglóid sin, rud a d’fhág rialtais éagsúla de chuid na heite dheis i gceannas ar an tír ó shin i leith.

Tá an streachailt in aghaidh an choilíneachais ceangailte go dlúth leis an streachailt in aghaidh polasaithe na gciorruithe agus na déine agus an caipitleachas go ginearálta.

Tá an córas céanna i gcónaí ag iarraidh an réimse sin den saol a bhaineann lenár gcaighdeán maireachtála – sláinte, oideachas, tithíocht, córas iompar poiblí – a laghdú agus a ghearradh le go mbeidh tuilleadh brabúis ag na daoine atá i bhfeighil orainn.

Is scéal fada é an stair – b’fhéidir go raibh an bua ag na coilínigh agus lucht na heite dheis tráth. Ach, mar a léiríonn an grianghraf de bhratach na Mapuche os cionn na léirsithe sa tSile, níl an troid thart go fóill.

Tá tábhacht ar leith ag baint leis an gcarraig Uluṟu ag muintir bhundúchasach na hAstrála leis na mílte bliain. Tá an charraig lonnaithe i gceantar an Pitjantjatjara, dream daoine a bhfuil dlúthcheangal acu lena n-áit dhúchas.

Tá an charraig mar chuid d’oidhreacht, seanchas, cultúr, teanga agus spioradáltacht na ndaoine sin.

Bhí cur amach ag an domhan mór ar an gcarraig mar Ayers Rock ar feadh i bhfad. Nuair a rinne coilíneach darbh ainm William Goose suirbhé ar an gceantar in 1873 bhaist sé an t-ainm sin air in ómós don Phríomhrúnaí ar an Astráil Theas ag an am, Sir Henry Ayers.

Dar ndóigh tá seantaithí againn anseo in Éirinn ar an gcleasaíocht seo. Nuair a chuaigh an t-ordanás suirbhé i gceann a gcuid oibre idir 1829 agus 1842 rinneadh galldú ar go leor dár logainmneacha. 

Is maith an rud é le feiceáil, mar sin, go bhfuil brú ó dhreamanna bundúchasacha san Astráil ag dul i bhfeidhm ar an rialtas. Sna 1990í a tugadh an t-ainm ceart bundúchasach sa leagan oifigiúil don chéad uair. 

Faraor, ó shin i leith tá ceist eile ag dó na geirbe. Tá na céadta míle turasóirí ag dreapadh na carraige gach bliain. Léiriú ar mheon sotalach coilíneach agus ar aineolas araon a bhí sa mhéid a bhí ar bun ag turasóirí.

Ar ámharaí an tsaoil anois curfear deireadh leis an drochnós úd, óir tá cosc anois ar dhaoine a bheith ag dreapadh suas Uluṟu. 

Níor stop sé sin na céadta turasóir ag dul in airde ar an gcarraig ar an lá deireanach a raibh fáil acu air. 

Seasann Misneach leis na bundúchasaigh san Astráil, agus mórthimpeall an domhain, atá ag troid in éadan scrios cultúrtha an meoin choilínigh agus in éadan na turasóireachta gan srian.