Reáchtáil Misneach BÁC comóradh ar Mháirtín Ó Cadhain le déanaí i  Reilig Chnocán Iaróm, mar atá déanta ag an eagraíocht le roinnt blianta anuas. Tugtar ómós do laochra mór an phobalactánchais ar bhonn rialta, agus is mithid an rud céanna a dhéanamh le laochra mór na Gaeilge amhail Ó Cadhain.

Ní ar mhaithe le searmanas amháin a dhéantar seo, ach chun fís Uí Chadhain a thabhairt chun cuimhne agus gníomhú dá réir. Mar a luaigh Rúnaí Misneach, Kerron Ó Luain, ag an gcomóradh, tá fís na hathghabhála a nascann an Ghaeilge isteach i streachailtí eile ábharaíoch fós thar a bheith dlisteanach. Agus dár ndóigh is féidir bunús na hidé-eolaíochta sin a chur in oiriúint don lá atá inniu ann agus muid ag bogadh i dtreo na Poblachta Nua.

Bhí anailís Uí Chadhain beacht, ach go háirithe ar cheist na Gaeltachta, dár ndóigh. Léigh Pat Ó hÍomhair sliocht a scríobh Ó Cadhain faoi bhás deichniúr spailpín ó Acaill in Albain in 1937. An córas sóisialta, córas caipitleach, ba chúis leis an imirce a thiomáin na himircigh as an nGaeltacht go críocha eile le hiad féin a chothú.

Luaigh Ó Luain go bhfuil an córas céanna fós ag tachtú na Gaeltachta – “tá an caipitleachas ag marú na Gaeltachta”, manna atá ag Misneach ó bunaíodh an eagraíocht. Is léir an fhírinne sa mhéid sin le staid reatha na géarchéime tithíochta. Go bunúsach, níl an rialtas sásta a lámh a chur sa mhargadh caipitleach tithíochta sa Ghaeltacht.

Tá bob á bhualadh ag an rialtas ar lucht feachtais – rialtas a ligeann orthu go bhfuil spéis acu i réiteach na géarchéime. Eisítear ráitis faoi “féidearthachtaí a fhiosrú” faoi ról a thabhairt do Údarás na Gaeltachta i réiteach na faidhbe agus mar sin de, rud a chiallaíonn go mbeidh taighde éigin déanta a thógfaidh roinnt blianta, déanfar moltaí agus sin fágfar ar leataobh iad.

Is léir nach bhfuil i gceist ach moilleadóireacht shíoraí agus plámás. Ní gá ach breathnú ar an ngéarchéim tithíochta i gcoitinne.

Tá an rialtas ag eisiúint geallúintí folamha le os cionn deich mbliana, agus an ghéarchéim ag dul in olcas bliain i ndiaidh bliana. Mar sin ní mór a bheith cruthaíoch sa chur chuige chun an cheist a thabhairt go cnámh na huillinne.

Tá samplaí sa stair, i stair na Gaeltachta, gur féidir ceachtannaí a bhaint uathu. Mar shampla, bhain muintir Ráth Chairn bua mór amach i dtaobh na tithíochta de i lár na seachtóidí i ndiaidh dóibh seilbh a ghlacadh ar theach sa cheantar. I nDún Chaoin, in 1970/71, d’éirigh leis an bpobal a scoil a shlánú de bharr gur lean siad ar aghaidh á úsáid beag beann ar sprioc an rialtais é a dhúnadh. Beidh toradh teoranta ag an stocaireacht bhéasach sna seomraí boird i gcónaí.

Ní mór chomh maith go mbeadh éilimh measartha agus radacacha i measc na n-éileamh chun an ghéarchéim a réiteach. Léigh Clodagh Ní Mhurchú sliocht ó phaimfléid Uí Chadhain, Gluaiseacht na Gaeilge Gluaiseacht ar Strae, nuair a d’éiligh sé Lonnaíochtaí Lán-Ghaeilge mar réiteach radacach ar cheist an seachadadh idirghlúine agus úsáid laethúil na Gaeilge.

Bearta radacacha a bhí ar intinn ag Ó Cadhain, rud a spreag an cur chuige agus na buanna a bhain Gluaiseacht Cearta Sibhialta na Gaeltachta amach sna seachtóidí agus ochtóidí.

—

Housing Issue Highlighted at Máirtín Ó Cadhain Commemoration

Misneach Dublin recently held a commemoration for Máirtín Ó Cadhain in Mount Jerome Cemetery, as the organisation has done for a number of years now. Great heroes of republicanism are honoured regularly, and it is high time that the same be done for the great heroes of the Irish language such as Ó Cadhain.

This is not done for ceremony alone, but to bring Ó Cadhain’s vision to mind and to act accordingly. As Misneach’s Secretary, Kerron Ó Luain, noted at the commemoration, the vision of reconquest that connects the Irish language with other material struggles is still entirely legitimate. And of course, the foundations of that ideology can be adapted to the present day as we move toward the New Republic.

Ó Cadhain’s analysis was precise, especially on the issue of the Gaeltacht. Pat Ó hÍomhair read an excerpt Ó Cadhain wrote about the death of ten migrant labourers from Achill in Scotland in 1937. It was the social system — a capitalist system — that caused the emigration which drove the migrants out of the Gaeltacht to other places in order to sustain themselves.

Ó Luain noted that the same system is still killing the Gaeltacht — “capitalism is killing the Gaeltacht,” a motto Misneach has held since the organisation was founded. The truth of that is clear in the current state of the housing crisis. Essentially, the government is not willing to intervene in the capitalist housing market in the Gaeltacht.

The government is duping campaigners — pretending to be interested in resolving the crisis. Statements are issued about “exploring possibilities” of giving Údarás na Gaeltachta a role in solving the problem and so forth, which means that some research will be carried out that will take several years, recommendations will be made, and then left aside.

It is clear that nothing is intended but endless delay and flattery. One need only look at the housing crisis in general.

The government has been issuing empty promises for over ten years while the crisis worsens year after year. For that reason, creativity is needed in the approach in order to bring the matter to a head.

There are examples in history — in the history of the Gaeltacht — from which lessons can be drawn. For example, the people of Ráth Chairn achieved a major victory regarding housing in the mid-1970s after they occupied a house in the area. In Dún Chaoin, in 1970/71, the community succeeded in saving their school because they continued using it regardless of the government’s intention to close it. Polite lobbying in boardrooms will always have only limited results.

There must also be both moderate and radical demands among the proposals to resolve the crisis. Clodagh Ní Mhurchú read an excerpt from Ó Cadhain’s pamphlet Gluaiseacht na Gaeilge Gluaiseacht ar Strae, in which he called for All-Irish Housing as a radical solution to the issue of intergenerational transmission and the daily use of Irish.

Radical measures were what Ó Cadhain had in mind, which inspired the approach and achievements of the Gaeltacht Civil Rights Movement in the 1970s and 80s.

Cén tábhacht atá leis an sráidbhaile beag, Coill Dubh, i gCo. Chill Dara i gcomhthéacs an éilimh do #LonnaíochtaíLánGhaeilge?

Why is the small village of Coill Dubh, Co. Kildare, significant in terms of the demand for housing for Irish speakers?

Translation of the video text below:

We are in a small estate in Whitehall, Dublin. This was the site of Ireland’s first attempt to establish all-Irish housing with the founding of Páirc na Gaeltachta in the late 1920s.

A group called An Ghaedhealtacht launched the project, with Seán Ó Cuill as a key figure. Writing in the Irish-language paper Fáinne an Lae in 1924, he stated the group’s aim: to build a small Irish-speaking town. Linguistic rules would apply, and the goal was to construct 100 houses for Irish speakers.

By 1926, Dublin City Commissioners granted 15 acres for the scheme on condition of rent payment. An initial 10 houses were planned. The project was officially launched in 1928, with Risteard Ó Maolchatha of the conservative Cumann na nGaedheal party laying the foundation stone on St. Patrick’s Day. He envisioned:

“80 houses, a church, two schools, a playing field, a hall, a theatre, and a cinema.”

By 1929, families had moved in, but hope quickly turned to despair due to a lack of state support. The housing association requested roads, but when the City Council built them, they forced the group to relinquish their lease.

Land beside the estate was allocated not to them but to another housing body, Cumann Tithíochta an Státseirbhísigh. English-speaking housing surrounded them, absorbing the Irish speakers.

What does this all reveal? It shows that even in the 1920s, the Irish state was not serious about all-Irish housing or decolonization at the community level. The Department of Finance opposed the language, and real investment never materialised. Irish was used as a conservative symbol by the state, not as a revolutionary tool to reshape daily life and culture.

This pattern has continued: the Gaeltacht, Gaelscoileanna, and community organizations have suffered from chronic underinvestment by Dublin governments. The Irish-speaking community must act from the grassroots up—embracing civil disobedience and the militant spirit of the Gaeltacht Civil Rights Movement.

Polite political lobbying has failed. We need new all-Irish towns in the Gaeltacht and Irish-speaking estates and apartment blocks in our cities.

All-Irish Housing NOW!

Le coicís anuas tá conspóid tagtha go cnámh na huillinne i ngeall ar iarrthóirí tearmainn atá ceaptha teacht go hÓstán Chuan Charna i nGaeltacht Chonamara. D’ofráil úinéir an óstáin an t-ionad don Roinn Lánpháirtíochta, agus meastar go bhféadfadh 84 duine bogadh isteach ann. Tá léirsiú ar bun ag muintir na háite lasmuigh den óstán ina aghaidh sin. Faraor, mar is dual dóibh, tá an eite dheas i bhfad amach ar líne ag déanamh a ndíchill an ciníochas a bhrú isteach i lár báire.

An comhthéacs domhanda 

Is ceist chigilteach agus ceist chasta í ceist na himirce. Teastaíonn ón eite dheas i bhfad amach ceist shimplí bunaithe ar an gciníochas a dhéanamh di. Sa chaoi sin, ní thuigfidh saoránaigh na cúiseanna móra struchtúrtha a bhaineann leis an imirce.

Agus é ag scríobh in 1972 ina leabhar How Europe Underdeveloped Africa, d’áitigh an Marxach díchoilíneach Walter Rodney gur bréag a bhí ann nuair a dúradh gurb ann do ‘thíortha forbartha’ agus ‘tíortha atá i mbéal forbartha’. I ndáiríre, sciobadh acmhainní nádúrtha agus baineadh an bonn de gheilleagar na hAfraice le linn ré an choilíneachais. 

Ina dhiaidh sin, coinníodh mar ‘thíortha tearcfhorbartha’ cuid mhór den Afraic trí ghadaíocht na gcomhlachtaí ilnáisiúnta, iasachtaí an Chiste Airgeadaíochta Idirnáisiúnta agus an Bhainc Dhomhanda agus ‘cabhair’ ón iasacht le coinníollacha a spreag an spleáchas. Tá na tíortha ‘tearcfhorbartha’ ar an imeall sa chóras domhandaithe agus na tíortha impiriúlacha i lár baill an chórais.

De bharr na n-éagothromaíochtaí stairiúla seo, agus de bharr an impiriúlachais agus na bhfeachtas buamála reatha sa Mheánoirthear, gan trácht ar an téamh domhanda, leanfaidh an imirce i dtreo ‘na gcroíthíortha’ ar aghaidh.

Cé go raibh Éire go stairiúil ina tír a ndearnadh coilíniú uirthi, tá stát na sé chontae is fiche suite i dteach an leathbhealaigh anois de bharr shaibhreas lucht an rachmais agus sciar suntasach den mheánaicme. 

Infreastruchtúr

Ach níl an mhaoin sin á dáileadh mar is cóir. Léiríonn staitisticí de chuid na Príomh-Oifige Staidrimh agus na hInstitiúide Taighde Eacnamaíochta agus Sóisialta le blianta beaga anuas go bhfuil idir 25% agus 30% den chosmhuintir ‘ag streachailt’ i dtaobh cúrsaí airgid de agus thart ar 13% ‘i mbochtaineacht’. 

Sa mhullach air sin, mar is eol dúinn uilig faoin tráth seo, tá an ghéarchéim thithíochta ag brú síos ar sciar mór den phobal. Tá míréir thíreolaíoch ann agus ceantair lucht oibre sna cathracha agus roinnt ceantair thuaithe, in iarthar na tíre go háirithe, faoi mhíbhuntáiste. Léiríonn léarscáil de chuid na heagraíochta Pobal go bhfuil an toghcheantar ina bhfuil Carna suite ‘go mór faoi mhíbhuntáiste’. 

De réir dhaonáireamh 2022 tá 197 ina gcónaí i gCarna. Dá gcuirfí 84 iarrthóir tearmainn leis sin is méadú daonra 43% a bheadh i gceist, i gceantar atá ar bheagán seirbhísí cheana. Níl ach bus uair sa ló ann, mar shampla.

Le blianta beaga anuas tá roinnt de mhuintir na háite, i gcomhpháirt le hÚdarás na Gaeltachta, ag déanamh iarrachta fostaíocht a chruthú dóibh féin trí Pháirc na Mara a bhunú. Dhiúltaigh Comhairle Contae na Gaillimhe agus ansin an Bord Pleanála don scéim. 

Níl fágtha ach an t-óstán chun airgead turasóireachta a thabhairt isteach sa cheantar sa samhradh. Fanann roinnt de thuismitheoirí dhaltaí na gcoláistí samhradh san óstán agus bíonn cuairteoirí ag triail ar an gceantar do na féilte cultúrtha agus sean-nóis chomh maith. Is é an t-óstán an t-aon áit gur féidir le muintir na háite ócáidí sóisialta, an chéad chomaoineach, bainiseachaí is araile a bheith acu. Níl an t-óstán ar fáil mar ionad sóisialta ó bhí 2022 ann.

Mar sin féin, níl an locht ar na hiarrthóirí tearmainn as sin, agus mar a dúirt oibrí pobail atá lonnaithe sa Ghaeltacht liom, ‘níl postannaí ann daofa … níl siad ag iarraidh a bheith ina gcónaí sa Ghaeltacht’.

Is ar an stát atá an locht as an aighneas seo, mar nach n-aithnítear an Ghaeltacht mar phobal beo atá i dteideal fostaíochta agus ionaid sóisialta.

An Ghaeilge

I dtaobh cúrsaí teanga de, mheas an t-oibrí pobail céanna nach mbeadh na hiarrthóirí tearmainn ag athrú cúrsaí teanga, ach gurb é gradam an Bhéarla agus daoine aitheanta áitiúla ag brú an Bhéarla a thiomáinfeadh an t-iompú teanga, cé go bhfuil neart daoine áitiúla ag cothú na teanga.

Labhair mé le sochtheangeolaí ar an gceist chéanna, agus mar a d’áitigh siad, ‘níl aon taighde go bhfios dom déanta ar mheall imirceach a bhogadh isteach … [ach] is léir go mbeidh tionchar acu ar an iompú teanga sa bpobal’.

I mo thuairim féin, is botún a bheadh ann líon suntasach daoine gan Ghaeilge a chur isteach i gceantar Gaeltachta a bhfuil an phleanáil teanga ar bun ann, bíodh siad ina n-iarrthóirí tearmainn nó Éireannaigh gheala gan Ghaeilge. 

Ar an ábhar sin, bheadh contúirt níos mó i dtaobh na teangeolaíochta dá dtógfaí eastát buan lán Bhéarlóirí, mar a tharla i mBearna le déanaí, ná ó iarrthóirí tearmainn a bheadh in óstán go sealadach. Níor chualathas gíog ná míog ón eite dheas i bhfad amach faoi choilíniú Béarlóirí geala ar an nGaeltacht. Tríd is tríd, ba chóir tacú le héileamh Tinteán ‘straitéis daonra agus tithíochta’ don Ghaeltacht a fhorbairt a chinnteodh fás inbhuanaithe do na ceantair sin.

D’fhéadfadh líon áirithe iarrthóirí tearmainn agus inimirceach a bheith mar chuid den straitéis chéanna. Tá éirithe le cúpla scoil Ghaeltachta, a bhí i mbaol a ndúnta de bharr an bhánaithe tuaithe, páistí ón iasacht a spreagadh i dtreo na Gaeilge. Agus tá ag éirí leis an tionscadal Le Chéile de chuid Chonradh na Gaeilge eachtrannaigh a thabhairt i dtreo na Gaeilge, cé gur gá é leathnú amach go mór.

Rátaí na hinimirce

I dtaobh na hinimirce de, ó 2020 go háirithe, tá fás as cuimse tagtha ar líon na n-imirceach atá tagtha isteach i stát na sé chontae is fiche. Ag tabhairt na mblianta 2020-2024 san áireamh, meastar go mbeidh thart ar 320,000 sa bhreis ar an daonra tar éis teacht. 

Tá meascán cúiseanna leis seo: ionradh na Rúise ar an Úcráin, iarrthóirí tearmainn ón Afraic agus an Meánoirthear, éileamh saothair na gcomhlachtaí teicneolaíochta agus tógála, easpa altraí, dochtúirí is araile san earnáil sláinte, agus easpa oibrithe san earnáil fáilteachais. Beidh fás 6.4% tagtha ar dhaonra an stáit in achar ceithre bliana de bharr na himirce, rud atá as riocht le tíortha eile na hEorpa. 

Más ag caint ar leibhéal an stáit nó an leibhéal logánta atáimid, is é an inbhuanaitheacht an phríomhghné gur gá díriú air. Laistigh den chóras mar atá, agus gnáthdhaoine in iomaíocht lena chéile do bhlúiríní saibhris lucht an rachmais agus é ag dul deacair dóibh teacht ar lóistín agus seirbhísí, de réir dealraimh ní bheidh sé inbhuanaithe arduithe suntasacha d’imircigh, murab ionann agus iarrthóirí tearmainn, a spreagadh ar mhaithe le héilimh an lucht gnó agus na gcóras stáit a shásamh.

De réir fhigiúirí na hInstitiúide Taighde Eacnamaíochta agus Sóisialta, mar shampla, is ionann an t-éileamh ó imircigh ar thithíocht agus 50-60%, rud atá ag cur leis an mbrú ar an stoc tithíochta.

Mura dtagann athrú ó bhonn ar chur chuige an stáit i dtaobh na tithíochta de, agus mura dtógtar tithíocht uilíoch phoiblí ar mhúnla Vín, Shingeapór, na Fionlainne is araile, agus má leantar le rátaí na hinimirce mar atá, is cinnte go bhfuil tuilleadh coimhlinte sóisialta i ndán dúinn. Déanfaidh an eite dheas i bhfad amach gach iarracht teacht i dtír ar an gcoimhlint sin.

Ar an dea-uair, i gCarna tá sé beartaithe ag muintir na háite teacht le chéile chun ‘óstán pobail’ a chruthú. In éagmais tacaíocht ón stát, is é an féintuilleamaí an cur chuige is fearr.

Tuairiscíodh ar Thuairisc.ie le déanaí nach raibh “taifead ar bith ag Údarás na Gaeltachta d’aon chás le deich mbliana inar sháraigh comhlacht a dhualgas i leith na Gaeilge”

Léiriú soiléir é seo ar phríorachtaí, nó easpa príorachtaí, an Údaráis. Tá taighde déanta, nach féidir a shéanadh, a léiríonn an damáiste don Ghaeilge a dhéanann comhlachtaí áirithe nach bhfuil aon mheas acu ar chearta teanga.

Tá sé mar chuid de na prionsabail is bunúsaí sa bpleanáil teanga gur gá monatóireacht leanúnach a dhéanamh ar aon pholasaí le cinntiú go bhfuil sé ag feidhmiú mar ba cheart.

Fiú dá gcreidfeadh muid an leithscéal bacach (ar bhréag í, is cinnte) atá ag an Údarás “nach bhfuil an teicneolaíocht acu” le taifead a choinneáilt ar cé mhéad babhta a sháraigh chliantchomhlachtaí na coinníollacha teanga a bhaineann leis an airgead poiblí a fhaigheann siad, ní léiríonn sin ach go bhfuil siad dall ar phrionsabail na pleanála teanga!

Tá Misneach sásta seasamh suas don Údarás nuair is cuí, mar tuigeann muid méid na gciorruithe a fuair a mbuiséad le linn aimsir na déine agus na deacrachtaí eile atá acu.

Ach léiríonn an scéal seo aríst ar ais nach bhfuil an cur chuige atá acu – ag tarraingt comhlachtaí móra chun na Gaeltachta ar feadh tréimhse ghearr le deontais agus an gealltanas d’oibrithe nach bhfuil mórán de rogha eile acu ach glacadh le cac na mbainisteoirí – nach bhfuil sé feiliúnach ná éifeachtach.

Ní aon ionadh é dúinn go raibh Príomhfheidhmeannach an Údaráis ag cosaint Randox le déanaí as an r-phost aineolach a seoladh ag impí ar dhaoine bheith ag cumarsáid i mBéarla amháin.

Níl taifead acu ar líon na saraíochtaí mar níl siad ag iarraidh go mbeadh an t-eolas sin ar fáil go poiblí, ná bíodh aon dabht faoi.

Tá sé in am do na Gaeil seilbh a ghlacadh ar a dtodhchaí féin seachas a bheith ag brath ar chomhlachtaí caipitleacha. Níl cúis ar bith ann nach bhféadfaí na tionscadail céanna Gallda a mbíonn an tÚdarás ag sodar ina dhiaidh a reáchtáil ar bhonn comharchumannach Gaelach.

Tá an grúpa feachtasaíochta Misneach i ndiaidh litir tacaíochta a sheoladh chuig fóram Pleanála Teanga Chois Fharraige agus chuig coistí pleanála teanga eile sa Ghaeltacht lena seasamh ar cheist mhaoinithe na bpleananna teanga a mholadh.

Dúirt úrlabhraí de chuid Misneach, Kerron Ó Luain, inniu:

Read More