Is ar éigean a thug na meáin clóite in Éirinn aird ar bith ar an scéal a tháinig amach as Ceanada le linn an tsamhraidh. Scéal a léirigh an slad a rinneadh ar bhundúchasaigh i gCúige Saskatchewan agus British Columbia.

Cosúil le scéal na hÉireann, nuair a d’fheidhmigh an stát agus an Eaglais Chaitliceach as lámha a chéile, bhí drochthoradh ann dóibh siúd a bhí imeallaithe agus ar bheagán cumhachta.

Tháinig sé chun solais i rith Mhí an Mheithimh go raibh dhá shuíomh ar a raibh scoileanna cónaithe de chuid na hEaglaise Caitlicí breac le huaigheanna gan leacht – uaigheanna bundúchasacha.

215 páiste a aimsíodh sa chéad scoil, agus 751 duine ag an tarna scoil, an formhór díobh ina bpáistí chomh maith.

Ní fios go fóill ar bhásaigh na páistí ó ghalair éagsúla nó ar dúnmharaíodh iad – tiocfaidh na fíricí gruama amach i gcaitheamh ama.

Tagann na rudaí atá ar eolas againn i láthair na huaire ó chuntais bhéil na n-íospartach a raibh sé de mhí-ádh orthu freastail ar na scoileanna, ach ar tháinig slán uathu.

Brúidiúlacht, mí-úsáid ghnéis, cos ar bholg ar chultúr agus teanga; b’in iad cleachtais na scoileanna “Críostaí” seo.

Dár ndóigh, is i gcomhthéacs coilíneach a tharla an díol náire seo. Bunaíodh na scoileanna cónaithe i dtreo dheireadh an naoú haois déag chun asamhlú cultúrtha a chur i gcríoch ar bhundúchasaigh Cheanada.

B’amhlaidh an scéal i Stáit Aontaithe Mheiriceá, san Astráil agus i dtíortha eile nach iad.

In Éirinn ba iad na páistí ba bhoichte, páistí na máithreacha a raibh “smál” orthu, a mhair in institiúidí den saghas céanna, agus ní gá ach smaoineamh ar an 796 leanbh a fuarthas i ndabhach shéarachais i dTuaim.

Cé go raibh difríochtaí áirithe idir Éire agus Ceanada sa chaoi is go mbaineann an cos ar bholg ar bhundúchasaigh le cúrsaí cine agus aicme, seachas le cúrsaí aicme go príomha mar a tharla in Éirinn, tá cosúlachtaí ann chomh maith.

Bhí an dá stát “neamhspleách” ag an am. D’éirigh le Ceanada féinrialtas a fháil in 1867, tríocha bliain sular bunaíodh na scoileanna cinedhíothaithe.

Bhí “neamhspleáchas” ag Fiche a Sé Chontae na hÉireann ó 1922 chomh maith, agus ba le linn blianta luatha an stáit a tosaíodh ar pháistí agus máithreacha a chur chuig na scoileanna saothair ‘s na neachtlanna Mhaigdiléana.

San fholús cumhachta agus infreastruchtúir a d’fhág an coilíneachas bhí an dá stát sásta go líonfadh an Eaglais Chaitliceach an bhearna. Ná déanaimís dearmad, ach oiread, go raibh ról ag an Eaglais Chaitliceach sa dá thír i gcur chun cinn an Ghalldaithe chomh maith.

Tá Rialtas Bhaile Átha Cliath tar éis praiseach a dhéanamh den phróiseas a thugadh an fhírinne chun solais agus cúiteamh ceart do na híospartaigh.

Rinne an tuairisc is déanaí ar thaithí na n-íospartach sna hinstitiúidí seo beag is fiú den scéal. Seachas an milleán a chur ar an stát, an Eaglais Chaitliceach, na Gardaí agus na hoibrithe “sóisialta”, cuireadh an milleán ar an “tsochaí trí chéile”.

Níl Rialtas Cheanada faoi Justin Trudeau puinn níos fearr agus is cur i gcéill aon phróiseas athmhuintearais sa stát úd fad is a leantar ar aghaidh leis an scrios atá á dhéanamh ar thailte na mbundúchasach sa tóir ar ola, gás agus adhmad.

Tá íospartaigh na n-institiúidí seo i gCeanada agus in Éirinn fós ag maireachtáil le pian na drochíde a d’fhulaing siad.

Tá teanga agus cultúr an dá áit fós an-lag de bharr an naisc lofa idir an stát agus an Eaglais a d’fhorbair i gcomhthéacs an choilíneachais.

Tá neart oibre le déanamh go fóill chun an dá áit a dhíchoilíniú ionas go bhfaighfí réidh le rianta, agus pianta, an stair dhearóil sin.

Gné nádúrtha d’éiceachóras na hAstráile is ea an fhalscaí. Tá plandaí ann, mar shampla, nach bpéacann ach i dteas tine. Cén fáth, mar sin, a bhfuil falscaithe na bliana seo ina loscadh gan fasach?

De réir cosúlachtaí, meascán de chúinsí is cúis leis, ach ní féidir neamhaird a dhéanamh de ról an athraithe aeráide ar an ghéarchéim. 

Tá an Astráil buailte ag triomach den tríú bliain as a chéile, rud nár tharla riamh ó tosaíodh ar chuntas a choinneáil. Ina theannta sin, tá meánteocht na hAstráile ardaithe níos mó ná 1°C ó 1910.

D’ainneoin seo, deir Príomh-Aire Scott Morrison nach bhfuil sé sásta spleáchas na hAstráile ar mhianadóireacht guail a laghdú, ag maíomh go gcaillfí na míllte postanna dá ndéanfaí sin. Ar ndóigh, tá an Astráil ar cheann de na táirgeoirí guail is mó ar domhain. 

Cháin an OECD polasaithe timpeallachta na hAstráile in Eanáir 2019 toisc nach raibh an tír ag comhlíonadh a ndualgas faoi Chomhaontú Pháras.

Ní raibh aon éifeacht aige seo ar Morrison áfach. Agus é ag labhairt os comhair ionadaithe de chuid an tionscnaimh mianadóireachta i Mí na Samhna 2019, gheall Morrison go dtabharfadh sé reachtaíocht nua isteach a chuirfeadh cosc ar fheachtais bhaghcatála i gcoinne na mianadóireachta.

Is léir gur tábhachtaí an brabús ná an todhchaí do Morrison agus a léithéid. Seanscéal agus meirg air is ea é seo san Astráil, tír atá creachta gan taise ag an choilíneachas ó hionradh na nEorpach i 1788.

Níl aon ionadh ann mar sin go bhfuil baint dhíreach ag an choilíneachas leis na falscaithe. Leis na mílte bliain roimh an ionradh rinne bundúchasaigh na hAstráile na falscaithe a bhainistiú trí mhiontinte a lasadh agus iad ag siúl na tíre. 

Nós bunaithe ar shaineolas a ndúichí ab ea é a chur coisc ar fhalscaithe móra doshrianta.

Chuir díbirt na mbundúchasach stop leis an bhainistiú seo, rud a d’athraigh timpeallacht na tíre ar shlí bhunúsach. Léiríonn foinsí stairiúla gur meascán d’fhéarach agus díthreabh a bhí ann in 1788 san áit a bhfuil na mórchoillte eocalaipe atá trí thine inniú. 

Gan a sheanchaomhnóirí traidisiúnta, tá garraí na hAstráile tiontaithe go fiántas agus tá a thoradh sin á fheiceáil anois againn.

Tá iarrachtaí á ndéanamh le fada sean-nósanna bainistithe tine a chur in úsáid arís san Astráil. Déanann eagraíochtaí bundúchasacha ar nós an Firesticks Alliance agus Maoir Uunguu (dúiche bheo) iarrachtaí na nósanna seo a chuir i bhfeidhm agus tá ag éirí leo in áiteanna. 

Tá timthriall na mórfhalscaithe briste ag na Maoir Uunguu i ndiadh deich mbliana de bhainistiú traidisiúnta i graa (dúiche thraidisiúnta) mhuintir na Wunambal Gambera.

Léiríonn polasaithe Morrison go bhfuil meon santach an choilíneachais beo fós i measc aicme cheannais na hAstráile. Is léir go dteastaíonn athrú suntúsach i mbeartais thimpeallachta na tíre, mar aon le saineolas agus scileanna traidisiúnta na mbundúchasach.

Ní mór dúinn cuimhniú áfach go gcuireann tubaiste na bhfalscaithe seo go mór le tráma na mbundúchasach céanna. Díbríodh as a ndúichí iad agus anois caithfidh siad scriosadh na ndúichí céanna a choimheád.

Ó hionradh na nEorpach, táthar ag caitheadh leis an Astráil mar acmhainn ar féidir úsáid beag beann ar aon iarmhairt. 

Anois, 232 bliain níos moille, is léir go bhfuil athrú suntasach de dhíth, ní hamháin i mbeartas timpeallachta na tíre, ach i bhféintuiscint na ndaoine ann agus a ndearcadh ar an tír féin.

Os cionn gach duine eile sa mhórshiúl i rith na n-agóidí atá ar siúil sa tSile, tá duine amháin, seasta ar bharr dealbh ón ré choilíneach, le bratach pobal na Mapuche ar foluain acu.

Ceann de na pobail bhundúchasacha sa tSile iad na Mapuche, a chónaigh i gceantar a thrasnaíonn an Airgintín agus an tSile le blianta fada roimh theacht na coilínigh Eorpacha. 

Le blianta anuas, tá siad ag streachailt in aghaidh an stáit agus tiarnaí móra talún chun seilbh a athghlacadh ar thalamh a sinsear.

I measc na ngrúpaí lena bhfuil siad ag troid tá an comhlacht idirnáisiúnta Benetton, comhlacht ar dheas leo íomhá ilchultúrtha a chur i láthair don saol mór, san am céanna is a bhfuil siad ag iarraidh na bundúchasaigh Mapuche a dhíbirt óna gcuid tailte

Tá an choimhlint sin tar éis a bheith foréigneach ó am go chéile, le fórsaí an stáit agus na dtiarnaí talún araon ag déanamh iarrachtaí brúidiúla na Mapuche a dhíbirt ón talamh a bhfuil seilbh glactha acu air, agus na lonnaíochtaí atá bunaithe acu ar an talamh sin a bhánú.

In ainneoin sin tá na Mapuche tar éis iad féin a chosaint le gach a bhfuil acu, rud a bhfágann go dtugann ionadaithe an rialtais “sceimhlitheoirí” orthu.

Ach i rith na n-agóidí sa tSile in aghaidh pholasaithe déine rialtas Piñera, ach go háirithe an méadú ar chostais iompar poiblí, agus i rith an fheachtais comhordaithe gan na táillí ardaithe a íoc, tá bratacha muintir na Mapuche le feiceáil go minic.

Tá taithí fhada ag na Mapuche ar fhoréigean an stát coilínigh, ach tá Piñera anois ag casadh ar mhuintir na tíre i gcoitinne. Tá na Mapuche lárnach anois sa troid fhairsing in aghaidh na gciorruithe.

Tá uallach na staire le brath go trom sna hagóidí seo. Ní hamháin i dtaobh streachailt na ndaoine dúchasacha atá ar siúil acu le breis is 500 bliain in aghaidh na gcoilíneach, ach chomh maith le sin i dtaobh an chuimhne atá ag daoine ar rialtas sóisialach daonlathach Salvador Allende.

Rinneadh coup d’état brúidiúil de chuid Pinochet agus na Stáit Aontaithe deireadh a chur leis an mbrionglóid sin, rud a d’fhág rialtais éagsúla de chuid na heite dheis i gceannas ar an tír ó shin i leith.

Tá an streachailt in aghaidh an choilíneachais ceangailte go dlúth leis an streachailt in aghaidh polasaithe na gciorruithe agus na déine agus an caipitleachas go ginearálta.

Tá an córas céanna i gcónaí ag iarraidh an réimse sin den saol a bhaineann lenár gcaighdeán maireachtála – sláinte, oideachas, tithíocht, córas iompar poiblí – a laghdú agus a ghearradh le go mbeidh tuilleadh brabúis ag na daoine atá i bhfeighil orainn.

Is scéal fada é an stair – b’fhéidir go raibh an bua ag na coilínigh agus lucht na heite dheis tráth. Ach, mar a léiríonn an grianghraf de bhratach na Mapuche os cionn na léirsithe sa tSile, níl an troid thart go fóill.