Rugadh Simón Bolívar 242 bliain ó shin ar an 24 Iúil 1783. Ba cheannaire míleata agus polaitiúil é Bolívar as Veiniséala agus bhí sé go mór chun cinn i streachailt Mheiriceá Laidinigh ar son saoirse ó réimeas coilíneach na Spáinne.

Tugadh an t-ainm El Libertador (an Fuascailteoir) air de bharr go raibh lámh lárnach aige i saoirse a bhaint amach do chuid mhór de thuaisceart Mheiriceá Theas, lena n-áirítear a thír dhúchais féin, Veiniséala, chomh maith leis an gColóim, Eacuadór, Peiriú agus an Bholaiv, a ainmníodh in ómós dó.

Rugadh do chlann shaibhir Criólach i Caracas é, ach cailleadh a bheirt tuismitheoirí agus é óg. Seoladh chun na hEorpa é agus é ina dhéagóir chun go gcuirfí oideachas air.

Agus é ann chuaigh smaointe Ré na hEagnaíochta agus corónú Napoléon go mór i bhfeidhm ar a fhealsúnacht pholaitiúil. Fad is a bhí sé sa Róimh in 1805 thug sé gealltanas a thír a shaoradh ó réimeas na Spáinne. 

D’fhill Bolívar ar Veiniséala in 1807 agus roimh i bhfad bhí sé bainteach le gluaiseacht na saoirse ann. In 1810, d’fhógair réabhlóidithe i gCaracas saoirse agus thosaigh Bolívar ag eagrú i dtreo feachtas míleata.

In ainneoin gur chaill sé roinnt mhaith cathanna agus go raibh air dul ar deoraíocht, chun na hIamáice agus Háítí go háirithe, d’fhan sé dílis don chúis i gcónaí. Tháinig cáil air de bharr a thiomantais don chúis.

Bhain Bolívar bua mór amach nuair a chuaigh sé thar na hAindéis agus fuair a airm an ceann is fearr ar fhórsaí na Spáinne in Granada Nua (an Cholóim sa lá atá inniu ann), rud a chabhraigh saoirse a bhaint amach do Veiniséala, an Cholóim agus Eacuadór.

Aontaíodh na críocha seo i stát amháin, Gran Colombia, agus Bolívar ina uachtarán air. Ba é an fhís a bhí ag Bolívar feidearálacht aontaithe de phoblachtaí uile Mheiriceá Laidinigh a bhunú, ar mhúnlú cosúil leis na Stáit Aontaithe, ach ba dheacair an sprioc sin a bhaint amach de bharr scoilteanna inmheánacha agus iomaíocht eatarthu.

Bhí ról lárnach ag Bolívar i saoradh an Pheiriú ón Spáinn, áit ar throid a fhórsaí taobh le ceannaire eile mór le rá ar son na saoirse, José de San Martín. In 1825 chabhraigh Bolívar bunreacht na Bolaive a scríobh.

In ainneoin a éachtaí míleata, níor éirigh le Bolívar na poblachtaí nua a aontú go polaitiúil. Cáineadh é as a stíl cheannasaíochta thiarnúil. Chreid sé féin go raibh gá le bheith dian chun ord a choinneáil agus bhí sé i gceannas ar Pheiriú agus Gran Colombia mar dheachtóir ar feadh seala.

In 1828, tháinig sé slán ó iarracht feallmharaithe i mBogotá, ach níorbh fhada go bhfaigheadh sé bóthar agus a chumhacht ag dul i léig. In alt leis a scríobhadh in 1858 dár teideal Bolívar y Ponte rinne Karl Marx léamh criticiúil ar Bholívar.

Cé go raibh bá aige do ghluaiseachtaí saoirse Bolívar, cháin sé an fear é féin mar léiriú ar an mBonapartachas, a bhí frithdhaonlathach agus a thaobhaigh le leas na héilítigh.

Agus é ag fulaingt ón eitinn agus lagmhisneach tagtha air de bharr cúrsaí polaitiúla, d’éirigh sé as an uachtaránacht in 1830.

Bhí sé i gceist aige filleadh ar an Eoraip ar deoraíocht, ach bhásaigh sé ar an 17 Nollaig 1830 in Santa Marta sa Cholóim agus é 47 bliain d’aois, é tréigthe nach mór ag na poblachtaí a raibh lámh lárnach aige ina saoirse a bhaint amach.

Cuimhnítear ar Simón Bolívar mar laoch náisiúnta i go leor stát i Meiriceá Theas.

Cé nár bhain sé amach a fhís d’aontacht Mheiriceá Laidinigh, tá tionchar ollmhór ag an smaoineamh sin ar thuairimí polaitiúla sna críocha sin go fóill, go háirithe i measc sóisialach agus lucht na heite clé a bhreathnaíonn ar an gcomhoibriú idir tíortha Mheiriceá Theas mar bhealach le dul in adharca le himpiriúlachas Mheiriceá ar an mór-roinn.

Murab ionann agus Marx, bhí dearcadh éagsúil ag Hugó Chávez, iar-Uachtarán sóisialach Veiniséala, ar Bolívar, nuair a dúirt sé gurb é a bhí ann ná

“ceannaire na réabhlóide sóisialta, ceannaire réabhlóid na ndaoine, agus ceannaire na réabhlóide stairiúla”.

I ndiaidh chliseadh na reibiliúnach ag Ros Mhic Thriúin agus Cnoc Fhiodh na gCaor bhí deireadh le Poblacht Loch Garman na nÉireannach Aontaithe a bunaíodh i mBealtaine 1798 agus a mhair trí seachtaine. Thiocfadh athrú ar an gcineál cogaíochta ina dhiaidh sin.

Ní bheadh an bhéim chéanna ar chathanna móra. Chreid ceannairí i dtuaisceart an chontae go bhféadfaí leanúint ar aghaidh leis an treallchogaíocht agus máirseáil isteach i gcontaetha eile chun iad a athneartú agus a spreagadh i dtreo éirí amach in athuair. Bhí trí cholún mhóra reibiliúnach ag feidhmiú sa cheantar le linn na tréimhse seo. 

Chuaigh ceann de na colúin seo, ina raibh thart ar 1,000 fear, agus roinnt ban agus páistí, i dtreo Charn an Bhua i gCo. Chill Mhantáin. Bhí fórsaí na Breataine sa tóir ar an gcolún agus b’éigean do na ceannairí, an Ginearál Joseph Holt, agus Denis Taaffe, an treo ina raibh siad ag dul a athrú de shíor chun an dallamullóg a chuir ar fhórsaí na corónach.

Ar an mbealach chuig sléibhte Chill Mhantáin, áit a chreid Holt a bheadh níos sábháilte, d’ionsaigh agus mharaigh marcshlua de chuid fgórsaí na corónach buíon sealgaireachta na reibiliúnach. 

Thuig na húdaráis Bhriotanacha go raibh baint ag an mbuíon sealgaireachta leis an mórcholún. Réitíodh 200 trúpa, ina measc dragúin, trí bhuíon de na gíománaigh, agus marcshlua na mBriotanach Ársa, marcshlua as an mBreatain Bheag a raibh dhrochcháil orthu le linn an éirí amach as a mbrúidiúlacht. Bhailigh na trúpaí thart ar Mhóin na Saighead le dul sa tóir ar na reibiliúnaigh.

Ach fuair na reibiliúnaigh radharc ar fhórsaí na Breataine. Bhog fórsa de na reibiliúnaigh chun cinn go baile fearainn Bhaile Eilís chun luíochán a réiteach. Roghnaíodh láthair ar an mbóthar a bhí díreach i ndiaidh casadh sa bhealach, agus a raibh díoga agus ballaí eastáit arda ar an dá thaobh de. Cuireadh vaigíní mar bhac ar an mbóthar agus gearradh pointí iontrála sna díoga.

Sheas formhór na reibiliúnach taobh thiar de na vaigíní agus in aice na mballaí agus na ndíog. Sheas buíon i bhfad níos lú acu os comhair na mbaracáidí chun fórsaí na corónach a mhealladh isteach sa luíochán.

Nuair a chonaic fórsaí na corónach an dream beag reibiliúnach os a gcomhar, thug siad ruathar fúthu agus iad den tuairim nach raibh ann ach cúlgharda an mórcholúin. Ach nuair a tháinig siad chomh fada leis an gcasadh sa bhealach scaoileadh baráiste urchar orthu agus ní raibh siad in ann éalú agus na reibiliúnaigh ar gach taobh.

De réir mar a tháinig tuilleadh den mharcshlua brúdh iad siúd a bhí chun tosaigh i dtreo na reibiliúnach agus ní raibh siad in ann éalú, rud a rinne éasca d’fhir na bpící iad a mharú.

Theith roinnt de na Briotanaigh agus gíománaigh thar na díoga, ach lean na reibiliúnaigh iad agus mharaigh siad iad sna páirceanna máguaird. San iomlán, maraíodh thart ar 60 de na Briotanaigh, dhá oifigeach ina measc, gan aon bhás ar thaobh na reibiliúnach. 

Baineadh geit as na húdaráis i gCaisleán Bhaile Átha Cliath, a ghlac leis go raibh deireadh iomlán leis na reibiliúnaigh i ndiaidh Chnoc Fhiodh na gCaor, nuair a chuala siad faoin mbua i mBaile Eilís. Rinne siad beag is fiú de thuairiscí faoin mbua agus cuireadh líon na dtrúpaí a cailleadh faoi cheilt.

D’aithin na húdaráis go mbeadh Cill Mhantáin ina láthair lárnach nua den éirí amach agus bogadh trúpaí ann agus iad ag súil go mbeadh feachtas úr le troid ann.

Lean roinnt de na colúin ar aghaidh ag máirseáil trí Chúige Laighean, ach cliseadh orthu i gCo. na Mí agus i dTuaisceart Bhaile Átha Cliath, i mBaile Bachaille ar an 14 Iúil, Lá Bastille.

Ag breathnú siar ar an méid a thit amach agus é ag scríobh a chuimhní cinn de 1798 sna 1850í, chuir sé as do Miles Byrne, ceannaire óg de chuid na reibiliúnach a throid sna Cogaí Napoléonacha ar ball, nach ndeachaigh na reibiliúnaigh i muinín na treallchogaíochta níos luaithe.

Dár leis an staraí Daniel Gahan, ‘ar deireadh seans gurb é sin an chúis gur chlis orthu’. Léirigh Cath Bhaile Eilís, agus gníomhaíochtaí Mícheál Uí Dhuibhir i sléibhte Chill Mhantáin in 1798 agus i dtú 1799, go bhféadfadh rath éigin a bheith ar an treallchogaíocht. Faraor, ní go dtí aimsir Chogadh na Saoirse (1919-21) a cuireadh i bhfeidhm go héifeachtach í arís.

Ba é an t-amhrán Grândola, Vila Morena, a scríobh José Afonso, an comhartha do thús coup d’état sa Phortaingéil a tharla ar an 25 Aibreán 1974. Amhrán é faoi thír dhúchais ina mbeadh glór ag an gcosmhuintir, amhrán a cuireadh faoi chosc faoin deachtóireacht a bhí i bhfeighil sa tír.

Roghnaigh oifigigh chléacha san arm an t-amhrán chun tabhairt faoin réabhlóid, a bhí síochánta ar an mórgóir, agus a nglaoitear Réabhlóid Lus na Gile air.

Bhí míshástacht ann i measc an airm sa Phortaingéil ar feadh tamall de bhlianta. Cé go raibh coilíneachtaí na dtíortha coilíneacha eile ag ‘díchoilíniú’ le beagnach scór bliain, chinn deachtóireacht António de Oliveira Salazar greim a choinneáil ar Angóla, Guine Bissau agus Mósaimbíc, fiú agus gluaiseachtaí ar son na saoirse ag teacht in inmhe iontu.

Bhí costas mór ag baint leis an gcogaíocht seo, agus caitheadh thart ar leath de bhuiséad na tíre uirthi. Chuir sé seo go mór le bochtaineacht na cosmhuintire.

Tháinig réimeas Salazar i gcumhacht i ndiaidh coup míleata in 1926. Ainmníodh mar phríomh-aire é in 1932, agus chuaigh sé i mbun an tír a iompú ina Estado Novo, ‘stát nua’ faisisteach-cléireach a bhí cosúil le stát na Spáinne faoi Franco.

Bhí na gnáthdhaoine beo bocht agus na fiacha náisiúnta á n-íoc. Ar an lámh eile, bhí na húinéirí móra talún, daoine gnó agus oifigigh mhíleata ag déanamh go maith. Bhí an freasúra polaitiúil á chur faoi chois ag póilíní rúnda sa Phortaingéil agus sna coilíneachtaí. Dá ainneoin seo, glacadh leis an tír mar bhall bunaithe ECAT in 1949.

Nuair a tosaíodh ar an gcogaíocht chun na coilíneachtaí a choinneáil, tháinig deireadh, i bhfocail an staraí Urte Sperling,

‘leis an gcomhghuaillíocht aicmeach a bhí bunaithe ar an gcaomhnaitheacht agus gadaíocht choilíneach’.

Scoilt olagarcacht na Portaingéile ina dhá dhream, ceann ar theastaigh uaidh dul i dtreo an nuachóirithe agus an geilleagar a oscailt suas don domhandú, agus na éilítigh thraidisiúnta a bhain brabús ón gcoilíniú. 

De bharr gur tharraing réimeas Salazar ar oidhreacht sheanbhunaithe na coilíneachta, bhí dlúthnasc ann idir a mbeadh i ndán don deachtóireacht agus don choilíneacht araon. Tháinig Marcelo Caetano i gcomharba ar Salazar in 1968, ach níor chuir a réimeas aon leasaithe i bhfeidhm a mhaolódh na fadhbanna eacnamaíocha agus sóisialta nó a shásódh an chuid sin de lucht an rachmais ar theastaigh uathu geilleagar na tíre a oscailt.

Is de bharr na gcontrárthachtaí córasacha seo a thit réimeas Caetano ar an 25 Aibreán 1974. Tháinig an Ginearál António de Spínola i bhfeighil na tíre. Ach de bharr gur theastaigh uaidh leanúint le réimeas údarásach, bhí aighneas ann leis an gcuid sin den arm ar theastaigh uathu dul i dtreo an daonlathais, an díchoilínithe agus leasuithe sóisialta.

D’éirigh Spínola as, agus bhog an réabhlóid i dtreo tréimhse radacach nuair a chuathas i mbun stailceanna, rinneadh forghabháil ar mhonarchana, gabhadh talamh na n-úinéirí talún móra, agus deineadh náisiúnú ar thionscail chomh maith le leasuithe ar chúrsaí talmhaíochta. Mhaígh oibrí monarchan in Liospóin

‘Agora é o povo quem mais ordena!’ (Anois is iad na hoibrithe a thugann na horduithe!)

Mar sin féin, tháinig deighilt pholaitiúil chun cinn i ngeall ar threo na réabhlóide. Rinne an Páirtí Sóisialach agus liobrálaigh, le tacaíocht comhghuaillithe san iarthar a bhí i gcoinne an chumannachais, iarracht an réabhlóid a cheansú. 

Faoi 1975 bhí an choimhlint idir na fórsaí réabhlóideacha agus na coimeádaigh imithe i dtreis. Rinne Spínola iarracht coup a chur ar bun i mí an Mhárta, ach theip air agus tógadh isteach tuilleadh bearta cléacha. Ach chuir frith-coup i mí an Mhárta deireadh leis an tréimhse radacach.

Chuir an réabhlóid an daonlathas i bhfeidhm, tharraing an Phortaingéil as na tíortha a bhí mar choilíneachtaí aici, agus cuireadh cearta sóisialta i bhfeidhm, ach cuireadh deireadh leis an gclaochlú eacnamaíoch sular baineadh amach é.

Mar Ghaeil, mar dhaoine daonna a sheasann i gcoinne an chinedhíothaithe sa Phalaistín, ní mór dúinn seasamh le Kneecap. Tá an grúpa faoi ionsaí i láthair na huaire, ní hamháin ó na mórmheáin chorparáideacha sheoiníneacha agus Shíónacha, ach, ó stát na Breataine chomh maith.

Tá “aonad sceimhlitheoireachta” i  measc póilíní Shasana ag fiosrú ar chóir an banna a ionchúiseamh i ngeall ar “thacaíocht a léiriú leis an sceimhlitheoireacht”. Agus deir an Príomh-Aire, “Sir” Keir Starmer, go bhfuil sé “ceart” go mbreathnódh na póilíní ar ráitis a rinne Kneecap.

Níor deineadh aon imscrúdú ar Starmer féin nuair a d’áitigh sé go raibh sé “de cheart ag Iosrael” uisce na bPalaistíneach a ghearradh.

Tá seantaithí ag muintir na hÉireann, ach go háirithe Éireannaigh na Sé Chontae, ar chleasanna salacha stát Shasana. Bhí an cogadh sna Sé Chontae ó 1969 ar aghaidh breac le brathadóirí agus gníomhairí rúnda státchóras Shasana a d’fheidhmigh i gcoinne saoirse na tíre, mar a léiríonn cáipéisí agus fianaise atá á scaoileadh le blianta beaga anuas.

Ó chuala aos óig SAM teachtaireacht Kneecap ar son na Palaistíne ag féile cheoil Coachella, tá fórsaí antoisceacha ag feidhmiú ina gcoinne.

Tá saoirse cainte na n-ealaíontóirí i gcoitinne i mbaol. Shínigh scata bannaí agus ceoltóirí (ina theannta, Christy Moore, Damien Dempsey, Massive Attack, Primal Scream) ráiteas a thacaíonn le cead cainte bannaí cheoil, agus ba chóir fáiltiú roimhe sin, óir is cosúil go bhfuil lucht rachmais an tionscail cheoil sásta Kneecap a “chealú”.

An rud is measa faoi seo ná go bhfuil aird á dhíriú ar ráitis banna ag ceolchoirmeacha a tharla roinnt blianta ó shin seachas ar an slad atá ar bun ag Iosrael sa Phalaistín anois díreach. Is mithid neamhaird a dhéanamh den aos polaitiúil agus tacú le seasamh Kneecap a cháineann gníomhaíochtaí Iosrael.

—

As Gaels, as human beings who oppose the genocide in Palestine, we must stand with Kneecap. The group is currently under attack, not only from the Shoneen and Zionist corporate media, but also from the British state.

A “counter-terrorism unit” within the English police is investigating whether the band should be prosecuted for “expressing support for terrorism.” And the Prime Minister, “Sir” Keir Starmer, has said it is “right” that police should examine statements made by Kneecap.

No investigation was carried out into Starmer himself when he claimed that it was “Israel’s right” to cut off Palestinian water supplies.

The Irish people — especially those from the Six Counties — are well acquainted with the dirty tricks of the British state. The war in the Six Counties from 1969 onwards was riddled with informers and secret agents from the British state apparatus who acted against the country’s freedom, as documents and evidence released in recent years have shown.

Since young people in the U.S. heard Kneecap’s message in support of Palestine at the Coachella music festival, extremist forces have been operating against them. The freedom of speech of artists in general is under threat.

A host of bands and musicians (among them Christy Moore, Damien Dempsey, Massive Attack, and Primal Scream) signed a statement supporting the free expression of musical groups, and that should be welcomed — because it seems the wealthy elite of the music industry are willing to “cancel” Kneecap.

The worst part of all this is that attention is being focused on statements made by the band at concerts several years ago rather than on the slaughter currently being carried out by Israel in Palestine. It’s high time we ignored the political establishment and supported Kneecap’s stance condemning Israel’s actions.

Tá sé beartaithe ag an Roinn Tithíochta i mBaile Átha Cliath tabhairt faoi tháillí uisce arís. Cé go ndúradh i ráiteas leo ‘nach raibh aon phleananna’ acu táillí ar son ‘ró-úsáid uisce’ a thabhairt isteach agus ‘nach raibh siad luaite sa Chlár Rialtais’, is cosúil go bhfuil neart oibre ar bun sa chúlra chun tabhairt faoina leithéid sa todhchaí.

An leithscéal a bhfuil leas á bhaint as an uair seo ná cúrsaí caomhnaithe. Bhuel, b’in an leithscéal a bhí ann cheana sa tréimhse inar éirigh an pobal amach i gcoinne na dtáillí. An babhta seo, tá an Roinn Tithíochta ag díriú isteach níos mó ar cheist an chaomhnaithe, agus ar bhealach níos glice. 

Beidh idirdhealú á dhéanamh idir ‘táillí uisce’ (ar theip orthu iad a thabhairt isteach cheana) agus ‘táillí ar son ró-úsáid uisce’.

An plean atá ann ná liúntas bliantúil 217,000 lítear a thabhairt do gach teach, ach go mbeidh costas €1.85 ar gach 1,000 lítear thar an teorainn sin má sháraítear í. Tá eagraíocht stáitiomlán nua ann agus ainm breá Gaeilge air, An Fóram Uisce, bunaithe le ‘comhairle’ a thabhairt fiú amháin.

Léirigh anailís a foilsíodh in 2023 gur úsáid 10% d’áitribh 35% den uisce. Is dócha gur daoine iad seo a bhfuil gairdíní acu, gairdíní móra a bhformhór, agus a úsáideann neart uisce sa samhradh go háirithe dá bplásóga agus bláthanna breátha. 

De ghnáth ní bheinn i gcoinne cáin a ghearradh ar lucht an rachmais ina dtithe ollmhóra. Ach, tá a fhios againn ónár dtaithí le táillí uisce sna tíortha béal dorais linn, an Bhreatain Bheag agus Sasana, gur úsáideadh leithscéal an chaomhnaithe chun clár príobháidithe a bhrú isteach. Bealach é seo chun acmhainn nádúrtha, an t-uisce, a iompú isteach i sealúchas príobháideach gur féidir le comhlachtaí brabús a bhaint as.

Má ghlactar le prionsabal na dtáillí, déanfar iad a leathnú amach agus is cáin bhreise a bheas iontu. Tá daoine ag streachailt a ndóthain leis an gcostas maireachtála faoi láthair, go háirithe le costais fuinnimh. 

Ní bheidh sna táillí uisce, má ghlactar leo, ach uirlis eile le maoin a aistriú ó ghnáthoibrithe agus na bochtáin go lucht an rachmais. Is é seo nós an caipitleachais nualiobrálaigh ar fud na cruinne.

An bhuncheist don phobal is ea an mbeidh éirí amach i gcoinne na dtáillí seo? Ós rud é go bhfuil gliceas an stáit ag díriú ar cheann caol na dinge ar dtús báire agus nach bhfuil bagairt láithreach d’fhormhór an phobail, beidh sé níos deacra daoine a shlógadh an uair seo.

Anuas air sin, tá fearg bhlianta na déine laghdaithe cuid mhaith, nó curtha i dtreo na n-imirceach ag an eite dheas i bhfad amach, agus i dtreo tuairimí comhcheilge ag na meáin shóisialta nach raibh chomh cumhachtach sin deich mbliana ó shin. 

Tá athruithe tagtha ar chomhdhéanamh ceannaireacht cuid de na ceardchumainn a bhí go mór chun cinn san fheachtas i gcoinne na dtáillí idir 2014 agus 2016 go háirithe. Brúdh amach daoine sinsearacha a bhí ar an eite chlé, agus tá daoine coimeádacha i bhfeighil anois agus spéis dá laghad acu in ollslógaí móra sráide.

Ach, i ndeireadh na dála, roimh do na ceardchumainn agus na páirtithe polaitiúla cléacha teacht ar bord leis an bhfeachtas 10 mbliana ó shin, b’fheachtas é a d’fhorbair ón mbun aníos. Thagadh pobail amach ina n-eastáit chun cosc fisiciúil a chuir ar lucht Uisce Éireann agus na Gardaí a bhí ag cur na méadar uisce isteach.

Mar sin féin, tá na méadair sa talamh anois lasmuigh de chuid mhaith tithe. Beidh an tréimhse amach romhainn spéisiúil. An bhfuil an t-ocras sin ar an eite chlé tabhairt faoi bhabhta eile sa chath chun an acmhainn nádúrtha is bunúsaí, uisce, a choinneáil i seilbh an phobail seachas i seilbh na scairshealbhóirí?

Beidh dreamannaí poblachtánacha, agus Misneach ina measc, sásta an fód a sheasamh i gcoinne na dtáillí arís.

I mí an Mhárta 1804 d’éirigh na hÉireannaigh Aontaithe amach den uair dheireanach. Cé go raibh Caisleán Bhaile Átha Cliath ag súil le hathbheochan ar an eagraíocht phoblachtach i gCúige Laighean an tráth sin, ba in New South Wales na hAstráile a tharla a n-eachtra dheireanach. Bhain Éirí Amach Chnoc an Chaisleáin geit as na húdaráis choilíneacha. 

Ní raibh súil ann go n-éireodh an líon sin reibiliúnach amach, óir d’éirigh leis na húdaráis roinnt comhcheilgí Éireannacha a chur faoi chois idir 1800 agus 1802. D’fhógair an Gobharnóir Philip Gidley King dlí míleata den chéad uair i stair na hAstráile agus chreid sé gur beag nár éirigh leis na hÉireannaigh aontaithe smacht a ghabháil ar choilíneachtaí pianseirbhíse Impireacht na Breataine.

Bhain comhthéacs ar leith le hÉirí Amach 1804 a chuaigh siar go dtí an bhliain 1788. Ón mbliain sin ar aghaidh seoladh na mílte daoránach Éireannach agus Sasanach go dtí New South Wales chun brú a bhaint ón gcóras príosún sa Bhreatain. I ndiaidh Réabhlóid Mheiriceá (1765-1783), b’éigean d’Impireacht na Breataine áit nua a aimsiú chun daoránaigh a sheoladh agus ba chun na hAstráile a cuireadh iad.

Sna 1790í go háirithe, agus sciar maith de chosmhuintir na hÉireann ag bogadh i dtreo na réabhlóide, seoladh go leor Éireannaigh Aontaithe agus Cosantóirí (dream comhcheilge de chuid na hísealaicme Caitlicí) chun na hAstráile. Faoin mbliain 1800, b’Éireannaigh iad an tríú cuid de dhaonra New South Wales ar a laghad; ina theannta siúd bhí 600 príosúnach poblachtach. Bhí neart fear ó Chill Mhantáin, Loch Garman, Baile Átha Cliath, Cúige Uladh agus roinnt ó Chúige Mumhan i measc na bpríosúnach. I measc fhir Chill Mhantáin bhí an ‘Ginearál’ Joseph Holt. Ón uair a tháinig siad i dtír chuaigh siad i mbun comhcheilge arís.

Bhí leithéidí Phil Cunningham as Cluain Meala go mór chun cinn i measc lucht Chúige Mumhan faoin mbliain 1804. I measc na nUltach bhí stádas ar leith ag Samuel Hume as Contae Aontroma, agus ag William Johnson, a raibh nasc aige le Co. Thír Eoghain agus a chaith seal mar sháirsint sa mhílíste nó arm. Ba léiriú é an comhoibriú idir Johnson, Cunningham agus Hume, ‘Protastúnach, Caitliceach agus Easaontóir’, go raibh beocht sa tionscadal poblachtach go fóill i ndiaidh chliseadh 1798.

Nuair a chuala na reibiliúnaigh gur éirigh Robert Emmet agus a chomrádaithe amach arís i mBaile Átha Cliath i mí Iúil 1803 tugadh ugach dóibh. Thit Comhaontú Síochána Amiens as a chéile i mí na Samhna na bliana céanna agus bhí an Bhreatain i mbun cogaidh leis an bhFrainc arís. Tar éis neart cur agus cúiteamh bheartaigh na hÉireannaigh Aontaithe éirí amach go luath in 1804 – d’úsáidfí dream fear a d’oibir thart ar an lonnaíocht feirme ag Cnoc an Chaisleáin, atá soir ó thuaidh de Chathair Sydney.

Ar an 3 Márta 1804, fuair Holt an scéal go raibh caint bhéalscaoilte tar éis an plean chun éirí amach a chur i mbaol. B’fhadhb é seo do Holt agus na cinnirí eile ó cheantair Sydney agus Hawkesbury, óir bhí siad díreach i ndiaidh cruinniú a eagrú a chuir bailchríoch ar na pleananna in Parramatta. 

Rinne Holt iarracht deireadh a chur leis an éirí amach, ach rinne go leor d’fhir Chill Mhantáin neamhaird de. Tar éis thitim na hoíche ar an 4 Márta, bhris 200 daoránach as an lóistín a bhí acu i gCnoc an Chaisleáin. Bhailigh siad le chéile ag Cnoc na Bunreachta, garr do Parramatta, áit ar fhógair Cunningham straitéis na gcinnirí. Ghabhfaí airm ó na lonnaitheoirí áitiúla agus d’fhillfí ar Chnoc na Bunreachta, roimh siúl i dtreo Paramatta agus Syndey ar an 5 agus 6 Márta.

Níor éirigh leis na reibiliúnaigh mórán arm a bhailiú chucu féin, cé gur fhill 300 acu, mar aon le dream beag daoránaigh Shasanacha, ar Chnoc na Bunreachta ar an 5 Márta. Bhí an mí-ádh orthu ar dhá bhealach eile. Bhíothas ag súil go bhfágfadh an HMS Calcutta Cathair Syndey ar an 4 Márta, ach cuireadh moill air trí sheans, rud a thug an deis don Ghobharnóir King na muirshaighdiúirí a úsáid chun an t-éirí amach a chur faoi chois. Anuas air sin, ba é an Maorghinearál George Johnson a bhí i gceannas ar na saighdiúirí áitiúla. Bhí taithí ó Réabhlóid Mheiriceá ag Johnson. Throid sé ag Bunker Hill agus thuig sé go gcaithfí na reibiliúnaigh a bhuaileadh go luath agus go sciobtha.

Tháinig Johnson ar na reibiliúnaigh ag Cnoc Rouse (nó ‘Cnoc Fhiodh na gCaor’ in aithris ar an logainm céanna lasmuigh d’Inis Córthaidh) agus ba léir go raibh míréir idir airm na saighdiúirí agus na hairm a bhí á n-iompar ag na hÉireannaigh Aontaithe. Maraíodh 30 reibiliúnach ach níor maraíodh saighdiúir ar bith. Crochadh ochtar reibiliúnach ina dhiaidh sin ar an 8 Márta. I measc na marbh bhí Cunningham, Hume agus Johnson. 

Dá n-éireodh leis na hÉireannaigh Aontaithe Sydney a shroicheadh bhí King den tuairim go n-éireodh ‘na hÉireannaigh ar fad’ amach leo, ach cuireadh faoi chois iad sular shroich siad a sprioc. Tá leac chuimhneacháin ollmhór le feiceáil ar Chnoc Rouse/Cnoc Fhiodh na gCaor, a cuireadh ann in 1988 ar chomóradh 200 bliain choilíneacht na hAstráile. Níor cuireadh ainmneacha na reibiliúnach leis go dtí 2004.

Ar na rudaí is fearr a tharla i dtaca le staireolaíocht na hÉireann le linn deich mbliana na gcuimhneachán ná insíodh scéal na mban a throid le linn Réabhlóid na hÉireann (1912-23). Is fiú súil a chaitheamh ar ról na mban i dtír eile a bhí ag éirí amach i gcoinne impireachta; Vítneam.

In 1954, le linn Chogadh Saoirse Vítneam nó Céad Chogadh na hInd-Síne (1946-1954) fuair trodairí frithimpiriúlacha Vítneam an lámh in uachtar ar 16,000 trúpa coilíneach Francach ag Dien Bien Phu. Ba chor cinniúnach é an cath i dtitim impireacht na Fraince agus thug bua na Vítneamach ardú meanman do réabhlóidithe ar fud an domhain. Bhí mná i lár an aonaigh sa troid agus gan iad ní bheadh rath ar an streachailt ar son na saoirse náisiúnta.

Bhí traidisiún ársa ag frithbheartaíocht na mban i stair Vítneam. Chuidigh siad an ruaig a chur ar ionraí ón tSín, rud a spreag an nath cainte ‘nuair a thagann na naimhde, ní mór  do na mná, fiú, troid’.

D’aineoinn insint patrarcachta na staire, cothaíodh scéal fhrithbheartaíocht na mban tríd an mbéaloideas, rud a spreag do na glúine éirí amach i gcoinne tiarnaí feodach, coilínigh Fhrancacha, agus, ina dhiaidh sin, fhórsaí míleata SAM. 

Bhí éirithe leis an bhFrainc bonn láidir a chuir faoina gcoilíneacht i Vítneam faoin mbliain 1884 tar éis 40 bliain de chogaí agus gadaíocht. Mar a tharlaíonn i neart cásanna dá shórt, rinne an Fhrainc an náisiún a roinnt ina thrí ‘thír’. Coinníodh na trí ‘thír’ seo faoi fhorghabháil ag baint leas as modhanna barbartha agus mídhaonna. 

Bunaíodh Cumann an mBan Vítneamach sa bhliain 1930 le tacaíocht Pháirtí Cumannach na hInd-Síne faoi cheannasaíocht Ho Chi Minh. Chuir na cumannaigh saoirse na mban ag croílár a gcuid oibre i dtreo na sprice impiriúlachas na Fraince agus an feodachas dúchasach a threascairt.

Bhí cinnirí Chumann na mBan chun cinn ag eagrú chosmhuintir na tuaithe agus oibrithe monarchan chun dul ar stailc agus léirsiú i gcoinne na bhFrancach.

In 1930, bhain oibrithe a bhí ar stailc ag plandáil rubair airm na saighdiúirí Francacha uathu, chuir siad constaicí ar na bóithre, agus thug an chosmhuintir thuaithe soláthairtí dóibh.

Bhí sé de nós ag Legionnaires na Fraince mná Vítneamacha a éigniú agus nuair a d’éirigh na mná amach bhain siad na súile de na fir a d’éignigh iad. Chuir na Francaigh an ghluaiseacht faoi chois agus b’éigean do Chumann na mBan Vítneamach feidhmiú faoi thalamh.

Níor chuir an lámh láidir na mná ó dhoras agus lean siad leis an eagrú. Bunaíodh Sóivéidí Nghe Tinh i ndiaidh d’údaráis na Fraince teitheadh, agus bhí smacht acu ar dhá chúige ar feadh seala.

Bhronn na sóivéidí (comhairlí áitiúla d’oibrithe) talamh, oideachas polaitiúil, agus rannpháirtíocht i gcruinnithe poiblí ar mhná. I ndiaidh do na Francaigh iad a bhuamáil, tháinig tuilleadh ban i dtreo Chumann na mBan.

Lean cadre ban ar aghaidh ag earcú isteach sa ghluaiseacht trí imeachtaí sóisialta amhail bainseacha agus sochraidí, agus bhí sé de nós acu bualadh le chéile faoi rún istoíche.

Bhí ról lárnach ag na mná sa chogadh ar son na saoirse i gcoinne na bhFrancach. Nuair a bunaíodh an Viet Minh sna 1940í mar fhronta aontaithe tugadh cead do mhná an lámh láidir a úsáid. Dár le hIarsmalann na mBan Vítneamach in Hanáí, bhí tuairim agus 980,000 bean bainteach leis na fórsaí treallchogaíochta.

Ba in Hoang Ngan i gCúige Hung Yen a bhí an líon ba mó ban páirteach, 7,365 acu. Throid an grúpa amháin seo i 680 cath, rinne siad scrios ar 13 láthair de chuid na namhad agus 16 chiliméadar de líonraí gutháin, chomh maith le 383 saighdiúir Francach a mharú nó a ghabháil.

I dteannta a bheith ag troid, thug na mná cúram do shaighdiúirí agus rinne siad sholáthairtí a sheachadadh  agus bainistiú ar chúrsaí lóistíochta. Idir na blianta 1950 agus 1954 chaith mná beagnach milliúin lá oibre ag seachadadh bia agus airm. Le linn Chogadh Saoirse Vítneam d’fhás ballraíocht Chumann na mBan go roinnt milliúin bean.

Ar an 7 Bealtaine 1954, i ndiaidh 55 lá de throid, scrios Arm na Vítneamach daingean ‘dochloíte’ de chuid na bhFrancach ag Dien Bien Phu.

Ba é an tArdcheannasaí Vo Nguyen Giap a stiúraigh an cath, agus b’éigean do 10,000 saighdiúir Francach géilleadh. Ba bhuille marfach é seo do choilíneachas na Fraince, agus leagadh dúshraith tábhachtach do na Vítneamaigh ina dtroid i gcoinne SAM ar ball. 

Mar a dúirt an Ginearál Giap ag an am, ‘thug an bua ag Dien Bien Phu agus an cogadh frithbheartaíochta i gcoinne na bhFrancach bonn láidir teoriciúil, taithí agus an fhéinmhuinín dár muintir an ceann is fearr a fháil ar na hionsaitheoirí Meiriceánacha agus cogadh na saoirse a mhair tríocha bliain a thabhairt chun críche le bua’.

Laghdaigh cíosanna agus rátaí úis!
Pá comhionann ar obair chomhionann!
Obair chontúirteach ar bith do mhná!
Dhá mhí de shaoire mháithreachais le pá iomlán!
Síos leis an bpósadh éigeantach!
Síos leis an bpolagamas!
Cuir ar ceal an nós dímheas a léiriú ar mhná!

— Sluán Chumann na mBan, Vítneam, 1930

Luadh Pádraig Sáirséal, nó ‘an Sáirséalach’ (1655-93), sna meáin le déanaí, óir creidtear go bhfuil seandálaithe tar éis teacht ar a chorp i séipéal sa Bheilg. Léiríonn taifid staire gur cuireadh Sáirséal in uaigh gan leac i gcathair bheag darb ainm Huy taobh le saighdiúir Francach nach eol a ainm.

D’fhág Sáirséal Éire le linn Theitheadh na nGéanna Fiáine in 1691, nuair a chuaigh saighdiúirí Seacaibíteacha a bhí dílis do Rí Séamas II thar sáile chun troid le hairm na Mór-Roinne, go háirithe an Fhrainc agus an Spáinn.

Tá Sáirséal ar dhuine de na ceannairí míleata is tábhachtaí i stair na hÉireann. Rugadh i dteaghlach Angla-Éireannach Caitliceach é thart ar an mbliain 1655. Ba de shliocht Gaelach a mháthair, iníon le Ruaidhrí Ó Mórdha, ceannaire Éirí Amach 1641. Chaith Sáirséal tréimhse in arm na Fraince. Ina dhiaidh sin, chuaigh sé isteach in arm na Seacaibíteach agus bhí cáil amach air mar cheannaire cróga agus neart taithí aige ar chúrsaí míleata le linn Chogadh na Seacaibíteach (1689–1691).

Bhris an cogadh úd amach de bharr coimhlinte i ngeall ar an té a bheadh ina rí ar Shasana, Albain agus Éirinn. Ar thaobh amháin bhí an Caitliceach Séamas II agus bhí an Protastúnach Liam Oráiste i gceannas an taobh eile. Bhain Liam Oráiste an choróin de Shéamas le linn na Réabhlóide Glórmhaire in 1688. 

Thacaigh Caitlicigh na hÉireann le Séamas, ag súil go dtabharfadh sé ar ais a gcuid tailte agus cearta, fad is a thacaigh Protastúnaigh le Liam Oráiste chun bonn ní ba láidre a chuir faoina smacht féin ar an tír. Ba chuid bheag é an cogadh de choimhlint Eorpach níos leithne idir an Fhrainc (a thacaigh le Séamas) agus an Comhaontas Mór (a thacaigh le Liam Oráiste) le linn Chogadh an Chomhaontais Mhóir (1688–1697). 

Ar na gaiscí ba mhó a rinne an Sáirséalach le linn Chogadh na Seacaibíteach ná an ruathar ag Baile an Fhaoitigh i Lúnasa 1690. Ba ruathar dána é ar thionlacan míleata fhórsaí Liam Oráiste inar scriosadh trealamh cogaíochta léigir a bhí le húsáid i gcoinne Luimnigh, rud a chuir moill ar thitim na cathrach agus a thug ardú meanman do na Seacaibítigh.

In ainneoin na n-iarrachtaí seo, cuireadh na Seacaibítigh faoi léigear, agus chlis orthu ag Cath na Bóinne (1690) agus Cath Eachroma (1691) chomh maith. Mar thoradh ar an mbrú míleata seo, chuaigh Sáirséal agus a lucht leanúna siar go Luimneach, an áit dheireanach a bhí faoina smacht. Tar éis cainteanna fada, síníodh Conradh Luimnigh ar an 3 Deireadh Fómhair 1691.

Bhí ról lárnach ag Sáirséal i gConradh Luimnigh, a thug an rogha do shaighdiúirí Seacaibíteacha fanacht in Éirinn faoi riail Phrotastúnach nó dul ar deoraíocht chun leanúint ar aghaidh ag troid ar son Shéamais II. Roghnaigh Sáirséal agus timpeall 14,000 saighdiúir Éireannach agus a dteaghlaigh dul ar deoraíocht seachas glacadh le riail na Sasanach. Tugadh Teitheadh na nGéanna Fiáine ar an imeacht ollmhór seo.

Ar an 22 Nollaig 1691, d’imigh Sáirséal agus a chuid fear ó Chorcaigh chun na Fraince, áit ar tógadh isteach in arm na Fraince iad mar chuid den Bhriogáid Éireannach. Ba chaillteanas ollmhór é seo d’Éirinn; chaill an tír cuid mhór dá ceannairí agus dá saighdiúirí ab’éifeachtaí.

Mar a mhíníonn an staraí Thomas Bartlett, ‘ní hamháin gur deireadh leis an gcogadh a bhí i gConradh Luimnigh, ach ba thús le ré fhada de mhíleatachas Éireannach thar lear é, a d’fhág lorg ar stair na hEorpa ar feadh céad bliain’.

Sa Fhrainc, chuir Rí Louis XIV fáilte roimh Sáirséal. Thuig Louis luach na n-imirceach Éireannach mar chomhghuaillithe in aghaidh Liam Oráiste. Bronnadh céim ard ar Sháirséal mar maréchal de camp (maorghinearál), agus bhí sé mar cheannaire na saighdiúirí Éireannacha le linn Chogadh na Naoi mBliana (1688–1697).

Bhí impleachtaí móra ag Teitheadh na nGéanna Fiáine, faoi cheannas an tSáirséalaigh, d’Éirinn. Le himeacht an oiread sin saighdiúirí oilte, cuireadh deireadh le haon fhrithbheartaíocht mhíleata a bhí fágtha in aghaidh riail Shasana, agus osclaíodh an doras do na Péindlíthe, agus srianta crua ar Chaitlicigh.

Agus na saighdiúirí Éireannacha i gcéin bhain siad cáil amach mar laochra den chéad scoth, go háirithe in arm na Fraince agus na Spáinne, áit ar lean siad ag troid i gcoimhlintí móra Eorpacha. Lean an Bhriogáid Éireannach ag troid ar son na Fraince ar feadh breis agus céad bliain.

Ba é Cath Landen (1693), sa Bheilg sa lá atá inniu ann, an cath deireanach inar throid an Sáirséalach. Throid sé faoi cheannas an Mharascail Luxembourg agus gortaíodh go tromchúiseach é lena linn. Deirtear gurbh iad na focail dheireanacha uaidh ná ‘Ó, dá dtarlódh seo ar son na hÉireann!’, rud a léirigh a dhílseacht dá thír dhúchais.

De réir an staraí J.G. Simms, ‘Ní hamháin gur chaill an Fhrainc ginearál luachmhar, ach chaill Éire siombail. Do mhórán Éireannach ar deoraíocht, ba shiombail den dóchas é Sáirséal go mbeadh Éire neamhspleách arís. Ach d’imigh an dóchas le himeacht ama’.

Má dhearbhaíonn na seandálaithe atá i mbun tochailte in Huy na Beilge faoi láthair go bhfuil Sáirséal curtha ann, tógfar a chorp ar ais go Luimneach, áit a ndéanfar é a adhlacadh ina bhaile dúchais.

Léiríonn amhrán anaithnid ón 17ú haois an meas a bhí ag Gaeil ar Sháirséal:

A Phádraig Sáirséal, is duine le Dia thú,
is fearrde an talamh ar sheasadh tú riamh air,
do bhainteá allas as clanna na striapach,
is do sciob an barr ó láimh rí Uilliam leat,
Och! ochón!

Tá sé corradh agus 220 bliain ó bhain Háítí a neamhspleáchas amach, ach rinne na cumhachtaí coilíneachta a ndícheall an fhís a chuir faoi chois.

Cuireadh tús le Réabhlóid Háítí sa bhliain 1791 agus chríochnaigh sí in 1804 le neamhspleáchas Háítí ón Fhrainc. Ní hamháin gur chuir sí deireadh leis an sclábhaíocht ach ruaig sí smacht coilíneach na Fraince freisin.

Ba é Háítí an chéad phoblacht dhubh ar domhan agus an dara tír a bhain neamhspleáchas amach i gCríocha Mheiriceá tar éis na Stát Aontaithe. Spreag idéil Réabhlóid na Fraince, lena n-áirítear cearta an duine, saoránacht uilíoch, agus féinrialú, Réabhlóid Háítí.

San 18ú haois, ba í Saint-Domingue (an t-ainm a bhí ar an tír ag an am) an choilíneacht ba shaibhre i seilbh na Fraince. Dhéantaí siúcra, caife, indeagó, agus cadás a tháirgeadh trí shaothar sclábhaithe.

Ghin an choilíneacht saibhreas níos mó ná saibhreas trí choilíneacht déag Mheiriceá Thuaidh a bhí faoi smacht na Ríochta Aontaithe. 

Faoi 1789, bhí daonra Saint-Domingue roinnte ina chúig ghrúpa shainiúla: 40,000 plandóir geal (úinéirí na plandála) agus 40,000 petit blancs (“miondaoine geala”, ceardaithe, siopadóirí, agus múinteoirí); 30,000 duine dubh saor, cuid mhór acu níos saibhre ná na petit blancs; thart ar 500,000 duine dubh a bhí ina sclábhaithe; agus marúnaigh, sclábhaithe a theith isteach sna sléibhte.

In ainneoin dálaí cruálacha, bhí an pobal sclábhaithe i mbun frithbheartaíocht rialta, lena n-áirítear máistrí a nimhiú. I ndiaidh Réabhlóid na Fraince (1789) spreagadh gluaiseachtaí réabhlóideacha in Saint-Domingue, go háirithe  ina measc siúd a bhí faoi chois, a tharraing ar an Dearbhú um Chearta an Duine ón bhFrainc.

Sa bhliain 1790, chothaigh reachtaíocht Fhrancach, a thug féinchumhacht áitiúil do choilíneachtaí, teannas i Háítí. Ligeadh do dhaoine dubha saora a raibh maoin acu páirt a ghlacadh sa rialtas, ach fágadh na petit blancs as an áireamh.

Bhí coimhlint thríthaobhach ann idir plandóirí, petit blancs, agus daoine dubha saora. Idir an dá linn, agus iad spreagtha ag idéil réabhlóideacha, d’éirigh tromlach de na sclábhaithe dubha amach.

Ar an 21 Lúnasa, 1791, d’éirigh na sclábhaithe, faoi stiúir an iarsclábhaí Toussaint Louverture, amach in aghaidh na bplandóirí, agus d’éirigh leo smacht a ghlacadh ar thrian den oileán faoi 1792.

In ainneoin gur sheol an Fhrainc tuilleadh saighdiúirí thar sáile chun na sclábhaithe a chuir faoi chois, d’fhás an réabhlóid, agus bhí caillteanas suntasach ann – 100,000 sclábhaí dubh agus 24,000 duine geal marbh. Tháinig fórsaí na Ríochta Aontaithe i láthair in 1793 ach díbríodh iad faoi 1798, a bhuíochas, go príomha, ar cheannaireacht an Ghinearáil Louverture.

Faoi 1801, bhí an réabhlóid leathnaithe ag Louverture chuig coilíneacht Spáinneach in aice láimhe, Santo Domingo (an Phoblacht Dhoiminiceach sa lá atá inniu ann). Chuir sé deireadh leis an sclábhaíocht ansin agus dhearbhaigh é féin mar Ard-Ghobharnóir saoil na hEaspáinneoil.

Faoi 1802, bhí Réabhlóid Háití tar éis an fód a sheasamh níos faide ná Réabhlóid na Fraince. Chuir Napoleon Bonaparte, agus é ag iarraidh smacht na Fraince agus an sclábhaíocht a athbhunú, an Ginearál Charles Leclerc agus 43,000 saighdiúr go Saint-Domingue. Gabhadh Louverture agus tugadh chun na Frainc é.

Tar éis a ghabhála, dúirt sé,

‘Trí mo chur faoi chois, ní dhearnadh in Saint-Domingue ach stoc chrann na saoirse a ghearradh. Ach fásfaidh sé arís, óir tá a fhréamhacha domhain agus líonmhar’ (‘En me renversant, on n’a abattu à Saint-Domingue que le tronc de l’arbre de la liberté, mais il repoussera car ses racines sont profondes et nombreuses’).

Bhásaigh Louverture sa Fhrainc in 1803.

Leanadh leis an troid faoi cheannasaíocht Jean-Jacques Dessalines, ginearál Louverture agus iarsclábhaí, agus threoraigh sé na réabhlóidithe chun bua ag Cath Vertières ar an 18 Samhain, 1803. D’aithin an Fhrainc neamhspleáchas Háití go foirmiúil ar an 1 Eanáir, 1804.

Bhí scéal Háítí mar shiombail na saoirse agus é i mbéal phobail chríocha Mheiriceá. Ba é an chéad uair a d’éirigh le réabhlóidithe an sclábhaíocht a ruaigeadh agus spreagadh gluaiseachtaí eile dá bharr.

Mar sin féin, má bhain Háítí a saoirse amach cothrom agus 220 bliain ó shin, cén fáth a bhfuil sé fós ar cheann de na tíortha is boichte ar domhan?

Eascraíonn bochtaineacht Háítí ó éagóracha stairiúla, lena n-áirítear ‘fiachas neamhspleáchais’ na Fraince, 150 milliún franc, a cuireadh i bhfeidhm in 1825, rud a rinne fíordhochar do gheilleagar na tíre ar feadh breis agus céad bliain.

Tar éis do Háítí neamhspleáchas a bhaint amach in 1804 rinne mórchumhachtaí mar an Fhrainc agus SAM, a bhí buartha go spreagfaí réabhlóidí sclábhaithe in áiteanna eile, leithlisiú eacnamaíoch ar an tír. 

D’fhág tionchair an choilíneachais, an chiníochais chórasaigh, agus an córas impiriúlach reatha Háítí beo bocht, rud a léiríonn an gá le díchoilíniú iomlán a thugann dúshlán beartas impiriúil reatha chomh maith.

Faoi lár na 1860í ba ghluaiseacht ollmhór thras-Atlantach í gluaiseacht na bhFíníní agus codanna éagsúla di ag teacht salach ar a chéile.

Is iomaí uair a tharla scoilt i ngluaiseachtaí polaitiúla in Éirinn, agus is minic i measc poblachtach a tharla siad. Mar a dúirt Breandán Ó Beacháin, is é an chéad mhír ar chlár oibre aon eagraíochta ná an scoilt. An tráth seo den bhliain thiar in 1865 tháinig an crú ar an tairne i gconspóid a bhí ag borradh i measc Fhíníní Mheiriceá le tamall de bhlianta.

Ar an 2 Nollaig 1865 chuir seanad na bhFíníní an ruaig ar Sheán Ó Mathúna mar cheannasaí na gluaiseachta agus toghadh Liam Mac Roibeaird ina áit.

Gluaiseacht phoblachtach ab ea na Fíníní, mar a baisteadh orthu, a bhí faoi stiúir Bhráithreachas Phoblacht na hÉireann, an IRB (Irish Republican Brotherhood) i mBéarla. Bunaíodh iad in 1858 chun Éire a shaoradh ó Shasana trí úsáid a bhaint as an lámh láidir.

Sna blianta luatha bhí Séamas Mac Stiofáin, nó ‘an Seabhac Siúlach’ mar a ghlaoití air, ina cheannaire ar an ngluaiseacht in Éirinn. D’fhás an Bráithreachas go sciobtha i measc fir óga den lucht oibre i mbailte Chúige Laighean agus Chúige Mumhan, agus i mBéal Feirste ó thuaidh. 

Bhí Ó Mathúna i gceannas ar an ngluaiseacht ar an taobh eile den Atlantach ó bunaíodh é agus glaodh Bráithreachas an bhFíníní air seo. Ach, céard ba chúis leis an teannas a tháinig in inmhe ag tús mhí na Nollag 1865 agus a chuir deireadh le ceannasaíocht Uí Mhathúna? 

I mí Mheán Fómhair na bliana sin, seachtain i ndiaidh ruathar na bpóilíní ar oifigí an Irish People i mBaile Átha Cliath, áit ar gabhadh cinnirí na gluaiseachta, reáchtáil Ó Mathúna cruinniú de choiste lárnach na bhFíníní i Nua-Eabhrac. 

Theastaigh ó Ó Mathúna go bpléifí todhchaí na gluaiseachta, ach bhí a gclár oibre féin ag baill áirithe den choiste, Liam Mac Roibeaird ina measc.

Fear rachmais a raibh gnó rathúil aige i Nua-Eabhrac a bhí i Mac Roibeaird. Thuig sé cúrsaí polaitiúla Mheiriceá agus bhí sé in ann dul i bhfeidhm ar shlua Meiriceánach lena óráidíocht. Theastaigh ón dream faoi Mac Roibeaird comhdháil ghinearálta a reáchtáil chun leasú a dhéanamh ar bhunreacht na bhFíníní. 

Reáchtáladh an chomhdháil sin in Philadelphia i mí Dheireadh Fómhair 1865. Athraíodh an bunreacht agus tháinig uachtarán, Liam Mac Roibeaird, agus leasuachtarán, B.D Mac Cillín, chomh maith le 15 bhall de sheanad, in áit Uí Mhathúna. Ghlac an dream nua Moffat Mansion ar Chearnóg an Aontais i Nua-Eabhrac mar cheanncheathrú. Mar a áitíonn Marta Ramón

‘Is é a bhí i mBráithreachas na bhFíníní anois macasamhail Phoblacht Mheiriceá, lena chaipeatól féin leis an mbratach Fhiníneach ar foluain le cláirseach agus gal gréine, cumhacht reachtaíochta arna dílsiú sa seanad agus i dteach ionadaithe na bhFíníní, a bhí anois go hiomlán freagrach do sheanad doicheallach don chuid ba mhó dá chinntí’

I dteannta an phlé faoin mbunreacht, glacadh le plean go ndéanfadh na Fíníní ruathar ar Cheanada, a bhí go fóill faoi smacht impireacht na Breataine. Theastaigh ó roinnt Fíníní calafort i gCeanada a ghabháil chun dul i mbun ruathair rialta i gcoinne na Breataine, nó, ar a laghad an impireacht a tharraingt isteach i gcogadh le SAM. Bhí práinn bhreise leis seo, dár leo, de bharr dheacrachtaí na gluaiseachta in Éirinn. 

Ach níor thaitin plean an ruathair ar Cheanada le hÓ Mathúna, óir chreid sé gur chuir sé an ghluaiseacht ar sheachrán ón bpríomhaidhm – Éire a shaoradh. Ghoill sé ar Ó Mathúna go raibh smacht á chailleadh aige ar an ngluaiseacht.

Rinne sé cinneadh airgead a sheoladh go hÉirinn chun cabhrú le Mac Stiofáin agus é i gcruachás, ach níor thug an seanad nuathofa aon chead d’Ó Mathúna an cinneadh a ghlacadh. Glaodh os comhair seisiún speisialta é ar an 2 Nollaig agus díbríodh é as an mBráithreachas.

Scoilt a bhí anseo agus scríobh Ó Mathúna go Mac Stiofáin ina dhiaidh sin ag rá:

‘Tá na fealltóirí ag iarraidh an bheirt againn a chaitheamh thar bord agus Éire a thréigean i bhfabhar Cheanada’.

Chuir faicsean Mhic Roibeaird caimiléireacht i leith Uí Mhathúna. Scríobhadh sa New York Times go raibh ‘cailíní aimsire dícheallacha Éireannacha sna Stáit Aontaithe’ tar éis airgead a thabhairt ‘ag súil lena n-oileán dúchais a shaoradh’, ach go raibh Ó Mathúna tar éis an mhaoin a chur amú agus a sciobadh i dtuairim Mhic Roibeaird agus a chomhghleacaithe.

I ndáiríre, ní cúrsaí airgid a bhí ina gcnámh spairne, ach ceist smachta agus cur chuige. Bhí Ó Mathúna dírithe ar cheist na hÉireann amháin, ach bhí polaitíocht agus dul chun cinn i Meiriceá le brath go tréan i straitéis Mhic Roibeaird.

Ní hé sin le rá nár theastaigh ó Mhac Roibeaird go saorfaí Éire, ach, níorbh é gluaiseacht na bhFíníní bun agus barr an scéil dó siúd. Bhí saol polaitiúil fada ag Mac Roibeaird i róil éagsúla i bpolaitíocht Mheiriceá i ndiaidh chonspóid 1865, rud a thugann léargas ar chuid d’Fhíníní Mheiriceá i saol Mheiriceá agus na Éireann araon, murab ionann agus Ó Mathúna.

Mar a deir Marta Ramón,

‘Ba iarmhairtí intuartha chastachtaí an náisiúnachais Ghael-Mheiriceánaigh iad daonlathú de réir a chéile Bhráithreachas na bhFíníní a raibh de chríoch air rialtas poblachtach Éireannach de facto ar deoraíocht a chruthú … agus  an t-athrú ar deireadh i gcuspóirí míleata go críocha Cheanada’

Rinne na Fíníní ruathar ar Cheanada in 1866 agus arís in 1870 agus 1871.