Tá sé de nós ag na mórmheáin an comhthéacs a bhaint d’eachtraí áirithe, cinn fhoréigneacha go háirithe. Óir, mar a dúirt an teangeolaí agus intleachtóir Noam Chomsky faoi na meáin, déanann siad

“teorannú géar ar speictream na dtuarimií inghlactha, ach ceadaíonn siad díospóireacht an-bhríomhar laistigh den speictream sin — spreagann siad fiú tuairimí criticiúla nó easaontacha. Tugann sin mothú do dhaoine go bhfuil saorsmaointeoireacht ar siúl, ach an t-am ar fad tá réamhthuairimí an chórais á n-athneartú leis na srianta a chuirtear ar raon na díospóireachta”

Dá mbeifeá ag léamh chlúdach na meán ar an méid atá tite amach ar an mBaile Meánach, Co. Aontroma, le roinnt laethanta anuas, cheapfá gur rud as an nua é a leithéid d’fhoréigean sa tuaisceart. Ar an mórgóir díríonn tráchtairí ar an “teannas idir na himircigh nua sa cheantar agus daoine áitiúla”, “an luas a scaipeann eolas ar na meáin shóisialta”, agus ar “reitric roinnt polaiteoirí”.

Tá beirt déagóirí 14 bliana d’aois cúisithe as cailín óg a éigniú. Ní luaitear a gcúlra eitneach go díreach sna mórmheáin, ach luaitear go raibh ateangaire Rómach ag teastáil le linn a gceistithe. Ba é seo an leithscéal a bhí de dhíth ar aontachtaithe antoisceacha dul i mbun glanadh eitneach ar an mbaile.

Ní raibh gíog ná míog as an dream céanna nuair a cúisíodh an ceannaire Aontachtach Jeffrey Donaldson agus a bhean Eleanor as éigniú agus 10 gcion gnéis eile, nó nuair a tháinig sé chun solais an bhliain seo caite go raibh baill den UDA ag cosaint péidifileach ina measc nó, go deimhin, nuair a thagann éignithe agus dúnmharuithe ban chun solais go minic i measc phobal geal na sé chontae, atá fós go mór faoi thionchar na patrarcachta.

Tá an Baile Meánach ag croílár an tseicteachais ag dul i bhfad siar, agus is ionann an seicteachas agus ciníochas. Cothaíonn an dá fhabht a chéile.

Sna 1990í chuaigh Aontachtaithe i mbun feachtas bagrach i gcoinne Chaitlicigh an bhaile a bhí ag freastal ar shéipéal Bhaile Éinrí sa bhaile

B’éigean don séipéal dúnadh ina dhiaidh sin. Eachtra eile san oidhreacht dhorcha is ea marú Michael “Mickey Bo” McIlveen in 2006, Caitliceach óg a ndearna drong sheicteachionsaí brúidiúil air i lár an bhaile agus é ar a bhealach chun bualadh le cara Protastúnach.

Tá droch-cháil ar an gceantar máguaird i ngeall ar an seicteachas chomh maith. In 1998, le linn choimhlint Dhroim Chrí, mharaigh Óglaigh Uladh (UVF) na deartháireacha Uí Coinn in ionsaí le buama loiscneach ar a dteach ar mBaile Monaidh.

An bhliain roimhe sin, 1997, d’ionsaigh agus mharaigh drong Aontachtach Robert Hamill i bPort an Dúnáin, fad is a sheas baill de Chonstáblacht Ríoga Uladh (RUC) ar leataobh ag faire ar an méid a bhí ag tarlú. Go dtí an lá atá inniu ann, seinneann bannaí máirseála na nAontachtach leagan de The Sash dar teideal Bouncy Bounce a thagraíonn don bhealach ar léim marfóirí Hamill ar a chloigeann. 

“Ach cén bhaint atá ag na rudaí seo a tharla os cionn scór bliain ó shin leis an méid atá tite amach le seachtain anuas ar an mBaile Meánach?” a deir an t-iriseoir liobrálach. I ndáiríre, d’fhéadfaimis dul siar níos faide ná scór bliain, go coilíniú Chúige Uladh sa seachtú haois déag. Ó shin i leith tá sé de nós ag Sasana an dream is antoiscí i measc na bProtastúnach a chothú chun a spriocanna straitéiseacha a chinntiú. 

Nuair a bhí bagairt ann go saorfaí an tír óna smacht d’armáil Sasana na hOráistigh agus aontachtaithe antoisceacha seo in 1798 agus in 1848, agus thug siad cead dóibh airm a thabhairt i dtír in 1912.

Léiríonn sraith círéibeacha móra sa 19ú haois (1843, 1857, 1864, 1886), Pogrom Bhéal Feirste 1920-22, agus dó Shráid Bombay in 1969, go bhféadfadh an dream d’aontachtaithe antoisceacha seo éirí amach in éadan náisiúnach agus stát na Breataine féin dá mbeadh baol ar bith ann go bhfaigheadh Caitlicigh comhionannas.

Idé-eolaíocht fhorrcheannasaíoch na himpireachta ag leibhéal an lucht oibre is cúis leis an bpogrom seo. Agus feicfear an idé-eolaíocht seo i mbarr a réime agus tinte cnámh an 12 Iúil ag teannadh linn chomh maith

Má bhí an dream aontachtaithe antoisceacha sásta éirí amach i gcoinne daoine geala de ghrúpa eitneareiligiúnach difriúil, is léir go mbeidís sásta ciapadh a dhéanamh ar dhaoine de dhath.

Agus an t-arracht seo cruthaithe ag stát Shasana thar na céadta blianta, b’éigean do mhuintir na hÉireann maireachtáil leis. Anois, faraor is gá do na nua-Éireannaigh ó thuaidh maireachtáil leis chomh maith.

Is stát mífheidhmiúil é na sé chontae a thugann cosaint bhunreachtúil faoi Chomhaontú Aoine an Chéasta don ghné sheicteach a neartaíonn é, rud a spreagann an ciníochas. Ní ardaítear an bhuncheist seo sna meáin ariamh, áfach, chun filleadh ar athfhriotal Chomksy.

Ní thiocfaidh deireadh leis an seicteachas agus ciníochas atá go smior i measc sciar maith de na haontachtaithe ó thuaidh go dtí go mbeidh deireadh leis an gcríochdheighilt féin agus go mbunófar poblacht tuata ina ndearbhaítear cothromas do chách gan bheann ar dhath a gcraicinn nó a gcúlra eitneach.

D’fhreastail mac le Ian Paisley, an tUrramach Kyle Paisley, ar ócáid faoin nGaeilge a reáchtáil an tSaor-Eaglais Phreispitéireach le déanaí. Dúirt an tUrramach Paisley gur “bronntanas ó Dhia [iad teangacha, an Ghaeilge ina measc] chun cumarsáid a dhéanamh le daoine agus naisc a chruthú leo”.

Reáchtáladh an ócáid dár teideal “Preispitéirigh agus an Ghaeilge” i dTeach Fhearann Sheáin i gContae Aontroma.

Mar sin, is fiú breathnú ar ré ina raibh Protastúnaigh go mór chun cinn in athbheochan na teanga i gCúige Uladh, is é sin na 1790í, an t-am a raibh Éireannaigh Aontaithe go mór chun cinn. 

Léirigh rún a rith Cumann Léitheoireachta Bhéal Feirste in 1793 go raibh spéis ag Protastúnaigh sa Ghaeilge, óir impíodh ar bhaill an chumainn leabhair agus lámhscríbhinní Gaeilge a cheannach.

Thart faoin am seo bhí scoláire Gaeilge as Loch an Oileáin, Co. an Dúin, Pádraig Ó Loinsigh, ag múineadh in Acadamh Bhéal Feirste agus bhí duine de na hÉireannaigh Aontaithe ba mhó le rá, Thomas Russell, ina mhac léinn aige.

Faoi 1800 bhí Ó Loinsigh ag déanamh trascríobh ar lámhscríbhínní i nDún Dealgan ar son Samuel Coulter, a bhí ina bhall de Chuallacht na bPreispitéireach ar an mbaile sin. 

Bhí baint ag Samuel agus Andrew Bryson, athair agus mac, leis na hiarrachtaí céanna i nDún Dealgan. Bhí Andrew Bryson ina mhinistir i bpobal Preispitéireach Bhaile Mhic Scanláin, Co. an Lú, idir 1786 agus 1795. Maíonn Pádraig Ó Snodaigh go léiríonn saol na ndaoine seo an nasc idir an Ghaeilge a bheith “á caomhnú agus á hathbheochan”.

Dúirt Earnán de Blaghd, a bhí de shliocht Eaglais na hÉireann i gCo. Aontroma, go raibh “sliocht na bPlandóirí á nGaelú go tiubh an uair úd”.

Gné thábhachtach eile den athbheochan ab ea bunú Chumann Cláirsí Bhéal Feirste in 1791, “chun ceol agus filíocht ársa na hÉireann a athbheochan agus leathadh”. Iarradh ar Andrew Bryson cabhrú leis na cruinnithe luatha i dtaca le cúrsaí Gaeilge de. Bhí rath maith ar an gcumann agus bunaíodh scata coistí sa cheantar chun dul i mbun oibre. 

Bhí ballraíocht ag leithéidí Robert Bradshaw, Robert Simms, Hon. Miss de Courcey, Mrs. John Clarke, Miss Grant, Miss Bristow agus Mrs. Kennedy. Daoine eile a bhí chun cinn ná an Dr. James McDonnell, Protastúnach as Bun Abhann Dalla, Edward Bunting, Protastúnach as Ard Mhacha a áirítear i measc na gcéad mhórbhailitheoirí ceoil, agus na clanna Joy agus McCracken as Béal Feirste.

Léiríonn fógra faoi ranganna Gaeilge ón tréimhse an meon a bhí taobh thiar de na hiarrachtaí. Dúradh san fhógra go mbeadh sé

“spéisiúil go háirithe dóibh siúd go léir a dteastaíonn uathu feabhsú agus Aontacht na ríochta seo a bhfuil fáillí déanta inti agus atá scoilte”.

De bharr ár dtuisceana ar an teanga agus a bheith á labhairt d’fhéadfaimis ár smaointe agus treoracha a thabhairt dar gcomhthírigh ar bhealach níos éifeachtaí”. 

Níos déanaí an bhliain chéanna, d’fhoilsigh The Northern Star, nuachtán de chuid na nÉireannach Aontaithe i mBéal Feirste, Bolg an tSolair, iris 120 leathanach ina raibh comhráite, filíocht, aistriúcháin, paidreacha agus stór focal.

Ba chun an Ghaeilge a shlánú ón “neamhaird” a bunaíodh an iris agus creideadh go mbeadh spéis ag Éireannaigh ar bith “a chreideann go bhfuil tábhacht ag baint lenár dtraidisiúin agus teanga agus gur fiú iad a fhiosrú”. Ba í Charlotte Brooke, Protastúnach as Co. an Chabháin, a bhailigh agus a d’aistrigh na dánta do Bolg an tSolair. 

Níl ach achar beag blianta pléite agam thuas, mar sin is léir go bhfuil oidhreacht shaibhir ag Protastúnaigh i dtaobh na Gaeilge de, i gCúige Uladh san ochtú haois déag go háirithe.

Ba thréimhse chorraitheach é lár an 19ú haois don náisiúnachas in Éirinn, go háirithe i gCathair Bhéal Feirste. Bhí tionchar ag na coimhlintí idir na hÉireannaigh Óga agus lucht leanúna Dhónaill Uí Chonaill idir 1846 agus 1848 ar fhorbairt an náisiúnachais sa chathair as sin amach. Bhí Béal Feirste ina cathair thábhachtach sa streachailt chun Acht an Aontais 1800 a aisghairm.

Ach bhagair teacht in inmhe na nÉireannach Óg radacacha gluaiseacht choimeádach Uí Chonaill agus an Cumann Reipéil. Tharla an t-easaontas idir an dá dhream i gcomhthéacs an Ghorta Mhóir agus réabhlóidí ón mbun aníos ar Mhór Roinn na hEorpa. D’fhágfadh an scoilt lorg seasta ar fhorbairt an phoblachtachais in Éirinn sa 19ú haois.

Ba lárionad trádála é Béal Feirste an tráth seo. Mar a mhaígh an taistealaí William Makepeace Thackeray in 1842 bhí an chathair ‘folláin, rathúil, agus rachmasach.’ Bhí an Cumann Reipéil gníomhach sa chathair ó 1842 i leith, agus iarracht á déanamh acu an rath sin a thapú ar mhaithe leis an náisiúnachas.

Ba iad na ceardaithe, siopadóirí, agus trádálaithe Caitliceacha an dream ba láidre i measc lucht Reipéil na cathrach, ach rinne ceannairí amhail John McVeigh agus Francis McLoughlin iarracht tacaíocht Phrotastúnach a mhealladh.

Bhí a gcuid achainí bunaithe ar argóintí eacnamaíocha, ag maíomh go raibh polasaithe trádála na Breataine ag déanamh dochair do thionscail Uladh. Ach bhí an deighilt idir pobail na cathrach ina mbac d’fhás an Chumainn Reipéil.

Tháinig an crú ar an tairne sa Chumann Reipéil in 1846 nuair a mhol an tÉireannach Óg, William Smith O’Brien, polasaí neamhfhreastail ar Westminster. Anuas air sin, d’éirigh teannas idir seasamh an dá dhreama ar cheist na láimhe láidre.

Chreid lucht Uí Chonaill gur leor an ‘fórsa morálta’, ainneoin gur theip ar an gcur chuige sin nuair a chuir rialtas na Breataine bac ar shlógadh mór an Chonallaigh i gCluain Tarbh in 1843.

D’fhógair na hÉireannaigh Óga gur chóir cead a bheith ag náisiúnaigh dul i muinín na láimhe láidre – ar bhonn teoiriciúil ar a laghad. I mí Iúil 1846, d’fhág na hÉireannaigh Óga an Cumann Reipéil agus bhunaigh siad na Cónaidhme Éireannaí.

I mBéal Feirste, d’fhan formhór na náisiúnach neodrach ar dtús ach faoi mhí Mheán Fómhair 1846 bhí an teannas le brath. I gcruinniú corraitheach amháin díbríodh John Griffith agus cúig dhuine dhéag eile as an gCumann Reipéil as a dtacaíocht do na hÉireannaigh Óga.

Go híorónta, ní raibh drogall ar bith ar an gCumann Reipéil leas a bhaint as an bhforéigean chun iarracht a dhéanamh cruinnithe na Cónaidhme a chur faoi chois.

Mar sin féin, faoi 1847 d’éirigh le lucht tacaíochta Éire Óg clubanna den Chónaidhm Éireannach a bhunú sa chathair. Bhí idir fhir mheánaicmeacha agus lucht oibre, ceardaithe go háirithe, ina mbaill de na clubanna. Ba chlár radacach poblachtach agus daonlathach a bhí acu, le béim ar an neamhspleáchas eacnamaíoch agus an ceart dul i mbun frithbheartaíocht armtha.

Faoi 1848, agus de réir mar a scaip réabhlóidí ar fud na hEorpa, agus sa Fhrainc go háirithe, bhog clubanna Cónaidhme i mBéal Feirste i dtreo éirí amach.

Cé gur chuir na clubanna tús le bailiú armlóin, chuir eisiúint an Achta Tréasa an ghluaiseacht faoi chois go sciobtha. Bogadh longa cogaidh i dtreo na cathrach, cuireadh le líon na saighdiúirí agus cláraíodh constáblaí speisialta chun na clubanna a cheansú. 

Cé gur theip ar Éirí Amach 1848 i mBéal Feirste, agus sa chuid eile den tír, cuireadh síolta poblachtachais na láimhe láidre in athuair a mbeadh tionchar acu ar fhás na bhFíníní roinnt blianta ina dhiaidh sin.

Sa mhullach air sin, agus murab ionann agus gluaiseacht uasaicmeach Uí Chonaill, rinneadh ‘daonlathú’ ar an náisiúnachas nuair a cumhachtaíodh gnáthdhaoine chun tabhairt faoin ngníomhaíocht phoblachtach – rud a d’fhágfadh lorg ar stair na hÉireann.

Is cúis bróin gur éirigh le polasaí éagórach an rialtais i leith Oileán Thoraí scoilt a chruthú i bpobal an oileáin. Ba cheart go n-éistfí le  muintir Thoraí ón chéad lá ariamh ach ina áit sin shocraigh an rialtas conradh seirbhíse farantóireachta gan dul i gcomhairle le pobal Thoraí.

Tá Misneach ag tabhairt tacaíochta do phobal Thoraí san fheachtas ar son seirbhís cheart farantóireachta don phobal le tamall anois agus leanfaidh muid dó sin fhad is a bhíonn muintir Thoraí féin i mbun feachtasaíochta.

Dúirt urlabhraí de chuid Misneach, Seanán Mac Aoidh: Read More

Beidh an grúpa Misneach ag freastal ar Aonach Leabhar Radacach Dhoire, Dé Sathairn an 27ú Eanáir ón mheán lae ar aghaidh.

D’fhreastal Misneach ar an Aonach anuraidh agus baineadh an-tairbhe as. An lá i ndiaidh an Aonaigh, ar an Domhnach, beidh Misneach ag glacadh páirte i Mórshiúl Dhomhnach na Fola.

Dúirt Oisín Mac Eó, urlabhraí de chuid an ghrúpa i dTír Chonaill agus Doire:

‘Is deis ar dóigh é an tAonach bualadh le daoine atá ar comhintinn linn agus táimid buíoch as an chuireadh atá faighte againn ó na heagraithe den dara bliain as a chéile. Deis mhaith atá ann fosta ábhar suimiúil a phiocadh suas idir leabhair agus phaimfléid pholaitiúla, fhealsúnachta agus ar ábhar na steachailte sóisialaí.’ Read More