Cén tábhacht atá leis an sráidbhaile beag, Coill Dubh, i gCo. Chill Dara i gcomhthéacs an éilimh do #LonnaíochtaíLánGhaeilge?

Why is the small village of Coill Dubh, Co. Kildare, significant in terms of the demand for housing for Irish speakers?

Translation of the video text below:

We are in a small estate in Whitehall, Dublin. This was the site of Ireland’s first attempt to establish all-Irish housing with the founding of Páirc na Gaeltachta in the late 1920s.

A group called An Ghaedhealtacht launched the project, with Seán Ó Cuill as a key figure. Writing in the Irish-language paper Fáinne an Lae in 1924, he stated the group’s aim: to build a small Irish-speaking town. Linguistic rules would apply, and the goal was to construct 100 houses for Irish speakers.

By 1926, Dublin City Commissioners granted 15 acres for the scheme on condition of rent payment. An initial 10 houses were planned. The project was officially launched in 1928, with Risteard Ó Maolchatha of the conservative Cumann na nGaedheal party laying the foundation stone on St. Patrick’s Day. He envisioned:

“80 houses, a church, two schools, a playing field, a hall, a theatre, and a cinema.”

By 1929, families had moved in, but hope quickly turned to despair due to a lack of state support. The housing association requested roads, but when the City Council built them, they forced the group to relinquish their lease.

Land beside the estate was allocated not to them but to another housing body, Cumann Tithíochta an Státseirbhísigh. English-speaking housing surrounded them, absorbing the Irish speakers.

What does this all reveal? It shows that even in the 1920s, the Irish state was not serious about all-Irish housing or decolonization at the community level. The Department of Finance opposed the language, and real investment never materialised. Irish was used as a conservative symbol by the state, not as a revolutionary tool to reshape daily life and culture.

This pattern has continued: the Gaeltacht, Gaelscoileanna, and community organizations have suffered from chronic underinvestment by Dublin governments. The Irish-speaking community must act from the grassroots up—embracing civil disobedience and the militant spirit of the Gaeltacht Civil Rights Movement.

Polite political lobbying has failed. We need new all-Irish towns in the Gaeltacht and Irish-speaking estates and apartment blocks in our cities.

All-Irish Housing NOW!

Tugann an t-údar agus staraí Aindrias Ó Cathasaigh léargas den chéad scoth ar shaol Mháirtín Ó Cadhain agus an gaol a bhí aige leis an ngluaiseacht agus idé-eolaíocht Poblachtánach.

—

Author and historian Aindrias Ó Cathasaigh provides an excellent insight into the life of Máirtín Ó Cadhain and his relationship with the Irish Republican movement and ideology.

Tá sé de nós ag na mórmheáin an comhthéacs a bhaint d’eachtraí áirithe, cinn fhoréigneacha go háirithe. Óir, mar a dúirt an teangeolaí agus intleachtóir Noam Chomsky faoi na meáin, déanann siad

“teorannú géar ar speictream na dtuarimií inghlactha, ach ceadaíonn siad díospóireacht an-bhríomhar laistigh den speictream sin — spreagann siad fiú tuairimí criticiúla nó easaontacha. Tugann sin mothú do dhaoine go bhfuil saorsmaointeoireacht ar siúl, ach an t-am ar fad tá réamhthuairimí an chórais á n-athneartú leis na srianta a chuirtear ar raon na díospóireachta”

Dá mbeifeá ag léamh chlúdach na meán ar an méid atá tite amach ar an mBaile Meánach, Co. Aontroma, le roinnt laethanta anuas, cheapfá gur rud as an nua é a leithéid d’fhoréigean sa tuaisceart. Ar an mórgóir díríonn tráchtairí ar an “teannas idir na himircigh nua sa cheantar agus daoine áitiúla”, “an luas a scaipeann eolas ar na meáin shóisialta”, agus ar “reitric roinnt polaiteoirí”.

Tá beirt déagóirí 14 bliana d’aois cúisithe as cailín óg a éigniú. Ní luaitear a gcúlra eitneach go díreach sna mórmheáin, ach luaitear go raibh ateangaire Rómach ag teastáil le linn a gceistithe. Ba é seo an leithscéal a bhí de dhíth ar aontachtaithe antoisceacha dul i mbun glanadh eitneach ar an mbaile.

Ní raibh gíog ná míog as an dream céanna nuair a cúisíodh an ceannaire Aontachtach Jeffrey Donaldson agus a bhean Eleanor as éigniú agus 10 gcion gnéis eile, nó nuair a tháinig sé chun solais an bhliain seo caite go raibh baill den UDA ag cosaint péidifileach ina measc nó, go deimhin, nuair a thagann éignithe agus dúnmharuithe ban chun solais go minic i measc phobal geal na sé chontae, atá fós go mór faoi thionchar na patrarcachta.

Tá an Baile Meánach ag croílár an tseicteachais ag dul i bhfad siar, agus is ionann an seicteachas agus ciníochas. Cothaíonn an dá fhabht a chéile.

Sna 1990í chuaigh Aontachtaithe i mbun feachtas bagrach i gcoinne Chaitlicigh an bhaile a bhí ag freastal ar shéipéal Bhaile Éinrí sa bhaile

B’éigean don séipéal dúnadh ina dhiaidh sin. Eachtra eile san oidhreacht dhorcha is ea marú Michael “Mickey Bo” McIlveen in 2006, Caitliceach óg a ndearna drong sheicteachionsaí brúidiúil air i lár an bhaile agus é ar a bhealach chun bualadh le cara Protastúnach.

Tá droch-cháil ar an gceantar máguaird i ngeall ar an seicteachas chomh maith. In 1998, le linn choimhlint Dhroim Chrí, mharaigh Óglaigh Uladh (UVF) na deartháireacha Uí Coinn in ionsaí le buama loiscneach ar a dteach ar mBaile Monaidh.

An bhliain roimhe sin, 1997, d’ionsaigh agus mharaigh drong Aontachtach Robert Hamill i bPort an Dúnáin, fad is a sheas baill de Chonstáblacht Ríoga Uladh (RUC) ar leataobh ag faire ar an méid a bhí ag tarlú. Go dtí an lá atá inniu ann, seinneann bannaí máirseála na nAontachtach leagan de The Sash dar teideal Bouncy Bounce a thagraíonn don bhealach ar léim marfóirí Hamill ar a chloigeann. 

“Ach cén bhaint atá ag na rudaí seo a tharla os cionn scór bliain ó shin leis an méid atá tite amach le seachtain anuas ar an mBaile Meánach?” a deir an t-iriseoir liobrálach. I ndáiríre, d’fhéadfaimis dul siar níos faide ná scór bliain, go coilíniú Chúige Uladh sa seachtú haois déag. Ó shin i leith tá sé de nós ag Sasana an dream is antoiscí i measc na bProtastúnach a chothú chun a spriocanna straitéiseacha a chinntiú. 

Nuair a bhí bagairt ann go saorfaí an tír óna smacht d’armáil Sasana na hOráistigh agus aontachtaithe antoisceacha seo in 1798 agus in 1848, agus thug siad cead dóibh airm a thabhairt i dtír in 1912.

Léiríonn sraith círéibeacha móra sa 19ú haois (1843, 1857, 1864, 1886), Pogrom Bhéal Feirste 1920-22, agus dó Shráid Bombay in 1969, go bhféadfadh an dream d’aontachtaithe antoisceacha seo éirí amach in éadan náisiúnach agus stát na Breataine féin dá mbeadh baol ar bith ann go bhfaigheadh Caitlicigh comhionannas.

Idé-eolaíocht fhorrcheannasaíoch na himpireachta ag leibhéal an lucht oibre is cúis leis an bpogrom seo. Agus feicfear an idé-eolaíocht seo i mbarr a réime agus tinte cnámh an 12 Iúil ag teannadh linn chomh maith

Má bhí an dream aontachtaithe antoisceacha sásta éirí amach i gcoinne daoine geala de ghrúpa eitneareiligiúnach difriúil, is léir go mbeidís sásta ciapadh a dhéanamh ar dhaoine de dhath.

Agus an t-arracht seo cruthaithe ag stát Shasana thar na céadta blianta, b’éigean do mhuintir na hÉireann maireachtáil leis. Anois, faraor is gá do na nua-Éireannaigh ó thuaidh maireachtáil leis chomh maith.

Is stát mífheidhmiúil é na sé chontae a thugann cosaint bhunreachtúil faoi Chomhaontú Aoine an Chéasta don ghné sheicteach a neartaíonn é, rud a spreagann an ciníochas. Ní ardaítear an bhuncheist seo sna meáin ariamh, áfach, chun filleadh ar athfhriotal Chomksy.

Ní thiocfaidh deireadh leis an seicteachas agus ciníochas atá go smior i measc sciar maith de na haontachtaithe ó thuaidh go dtí go mbeidh deireadh leis an gcríochdheighilt féin agus go mbunófar poblacht tuata ina ndearbhaítear cothromas do chách gan bheann ar dhath a gcraicinn nó a gcúlra eitneach.

Tá taraifí Trump go mór i mbéal na meán agus lucht an rachmais le roinnt seachtainí anuas. Go deimhin, tá siad go mór i mbéal an phobail de bharr go bhfuil buairt ann i measc go leor daoine in Éirinn go ndéanfar dochar do roinnt codanna éagsúla de gheilleagar stát na sé chontae is fiche.

Lena bpolasaithe eacnamaíocha agus trádála, a bhfuil eacnamaithe caipitlíocha fiú ag rá fúthu go mbeidh siad díobhálach, tá Trump ag tabhairt dúshlán do status quo an domhandaithe. Is díospóireacht é seo idir iad siúd a chreideann in eacnamaíocht laissez-faire (sé sin go mbeidh saorthrádáil idir tíortha) agus iad siúd ar nós Trump a chreideann go mbeidh buntáiste le baint ag tíortha níos mó ar nós SAM as polasaithe caomhnaitheacha.

Bhí ré eile i stair an domhain, agus stair na hÉireann, ina raibh na hargóintí céanna ina gcnámh spairne. Le linn an naoú haois déag go háirithe bhí na Dlíthe Arbhair á bplé go mion minic.

I ndiaidh dheireadh Chogaí Napoléon thit an praghas ard a bhí ar an arbhar a bhí á íoc le linn na gcogaí. Bhí éileamh mór ar an arbhar le linn na gcogaí agus feirmeoirí agus tiarnaí talún móra ag déanamh go maith as. Ach nuair a tháinig an tsíocháin, deineadh arbhar níos saoire a iompórtáil ó thíortha lasmuigh den Ríocht Aontaithe agus d’ísligh an praghas a bhí ar phunt arbhair go sciobtha.

Ag an am, bhí cumhacht ollmhór ag na tiarnaí talún i bParlaimint Westminster. Chun dul i ngleic le titim na bpraghsanna, theastaigh uathu taraifí a chuir i bhfeidhm. Ritheadh reachtaíocht, na Dlíthe Arbhair, in 1815 agus cuireadh taraifí móra ar an arbhar a tháinig isteach sa stát, beart a choinnigh arbhar a d’fhás na tiarnaí ag praghas an-ard.

De dheasca gurbh é arán an príomhbhia a bhí ag lucht oibre na Breataine, bhí drochthionchar ag praghsanna arda an arbhair ar go leor teaghlach agus iad stiúgtha leis an ocras.

Bhí lucht oibre Shasana, na hAlban agus na Breataine Bige sna cathracha agus bailte tionsclaíochta ag fulaingt go mór cheana féin de bharr tuarastail ísle agus drochchoinníolacha sna muilte, monarchana agus mianaigh. Ba tharcaisne curtha i gceann na héagóra na praghsanna ardaithe arbhair dóibh siúd.

D’éirigh an éagothromaíocht shóisialta níos measa de bharr na nDlíthe Arbhar. Ar thaobh amháin bhí na tiarnaí talún móra, agus ar an taobh eile bhí an lucht tionsclaíochta rachmasach agus an lucht oibre, a chreid gur ualach míchothrom ar an ngeilleagar a bhí sna dlíthe.

Bhí úinéirí na monarchana i gcoinne na nDlíthe Arbhar de bharr go raibh orthu tuarastail níos airde a n-íoc lena n-oibrithe chun nach mbeidís beo bocht agus stiúgtha. Bhí cuid mhaith acu ar son na saorthrádála agus chreideadar go dtiocfadh méadú ar an táirgiúlacht déantúsaíochta agus go mbeadh earraí Briotanacha níos iomaíche sna margaí domhanda dá ndéanfaí aisghairm ar na Dlíthe Arbhair.

Tháinig cuid acu le chéile chun an Conradh i gCoinne na nDlíthe Arbhair a bhunú in 1838. D’fhorbair an eagraíocht ina gluaiseacht chumhachtach pholaitiúil, le daoine mór le rá ar nós Richard Cobden agus John Bright chun cinn san fheachtas.

Dúirt Cobden go raibh na Dlíthe Arbhair, “ar an gcoir pholaitiúil is mó le linn ár ré. Is íobairt leas sóisialaí an phobail ina iomláine iad na dlíthe ar mhaithe le haicme amháin”. D’éirigh agóidí ón mbun aníos i gcoinne na ndlíthe chomh maith. Mar a dúirt oibrí teicstíle ó Chathair Mhanchain sa Northern Star (nuachtán de chuid na gCartach) in 1839:

“Táimid ag fáil bháis a fhad is go bhfuil na tiarnaí talún ag éirí ramhar ar ár saothar. Coinníonn na Dlíthe Arbhair an t-arán daor, agus ár bpá íseal. Cén fáth ar cheart dúinn a bheith ag obair ó dhubh go dubh , agus fós ár leanaí a fheiceáil ag caoineadh ar son aráin, agus na daoine saibhre ag ithe cruithneacht mhín ónár bpáirceanna féin?” 

Aisghaireadh na dlíthe ar deireadh sna 1840í ar dhá chúis, idé-eolaíocht eacnamaíochta na saorthrádála laissez-faire agus an Gorta Mór in Éirinn. Nuair a chuaigh an Drochshaol in olcas in 1846 mar gheall ar mheath na bprátaí, bhí bac á chur ag na Dlíthe Arbhair ar iompórtáil arbhair níos saoire isteach in Éirinn, agus cuireadh brú ar an bPríomh-Aire, Robert Peel, a bhí ina Thóraí, gníomhú chun reachtaíocht a rith.

Bhí smaointeoireacht na saorthrádála tagtha i réim i measc na bpolaiteoirí liobrálacha agus lucht na tionsclaíochta faoin tráth seo, a bhuí le smaointeoirí caipitlíocha amhail David Ricardo agus Adam Smith. Luaigh Smith ina leabhar The Wealth of Nations (1776) go rachadh ‘lámh dhofheicthe an mhargaidh’ chun leasa don tsochaí i gcoitinne. 

Cé gur Coimeádach a bhí in Peel thuig sé nach bhféadfaí leanúint leis na dlíthe agus aisghairmeadh iad in 1846, rud a scoilt an Páirtí Coimeádach. Bhí toradh na fealsúnachta saorthrádála le brath go mór an bhliain dár gcionn, 1847, le linn an Ghorta Mhóir, nuair a cheadaigh polaiteoirí Liobrálacha do mhilliún Éireannach bás a fháil de bharr gur chreid siad go dlúth sa tsaorthrádáil laissez-faire.

Cé go bhféadfaí arbhar a thabhairt isteach sa tír anois gan taraifí, bhí an méid sin bia á sheoladh amach as an tír de bharr na saorthrádála gur beag an buntáiste a bhí ann dóibh siúd a stiúg. 

Mar a dúirt an náisiúnaí Seán Mistéil (a chosain córas na sclábhaíochta i gCónaidhm Mheiriceá ar ball, faraor), “sheol an Tiarna meath na bprátaí, gan dabht, ach chruthaigh na Sasanaigh an Gorta”. Bhí an ceart aige, ar bhealach.

Ach i ndáiríre, ba é an córas caipitlíoch laissez-faire i bpáirt leis an gciníochas frith-Éireannach ba chúis leis. Ní thuigtear seo fós, agus ní cuidiú chun an bhearna ollmhór seo i dtuiscint an phobail ar an nGorta Mór leabhar Tim Pat Coogan, The Famine Plot. Is fearr i bhfad an léargas a thugtar i leabhar de chuid Bhreandáin Mhic Shuibhne, The End Outrage, chun tuiscint a fháil ar na córais a ghéaraigh uafás an Drochshaoil

Nuair a aisghairmeadh na Dlíthe Arbhair, thit praghas an arbhair do lucht oibre na Breataine, agus thit costais lucht na tionsclaíochta, rud a thug tuilleadh airgid dóibh chun infheistíocht a dhéanamh ina gnóthaí agus an táirgiúlacht a neartú. Tháinig rath níos mó fiú ar gheilleagar na himpireachta i ré na Banríona Victoria, nó “Banríon an Ghorta” mar a ghlaoigh an Conghaileach uirthi in Labour and Irish History (1910).

De bharr, cuid mhaith, gur cuireadh deireadh le polasaithe an chaomhnaithe, tháinig an Bhreatain i réim mar impireacht thionsclaíoch an domhain. Bhí an impireacht in ann naisc gheilleagracha a chruthú le stát ar nós Stáit Aontaithe Mheiriceá agus na Rúise, agus leathnaíodh cumhacht na himpireachta sa naoú haois déag. Tháinig Meiriceá i gcomharba ar an mBreatain i ról stát ceannasach an domhain i ndiaidh an Dara Cogadh Domhanda, 1939-1945.

Tá sé aisteach, mar sin, go dteastaíonn ó Trump droim láimhe a thabhairt do chóras a bhí go mór chun tairbhe don impireacht.

Seans go dtuigeann sé nach domhan “aon-pholach” a bheas ann a thuilleadh, agus gur gá do Mheiriceá filleadh ar an déantúsaíocht “dhúchasach” chun dul in iomaíocht leis na BRICS, mar a ghlaoitear orthu. Nó seans nach dtuigeann sé faic agus gur duine naircisíoch é gur mhaith leis beartais aisteacha a thabhairt isteach ar mhaithe le haird a tharraingt air féin.

Le coicís anuas tá conspóid tagtha go cnámh na huillinne i ngeall ar iarrthóirí tearmainn atá ceaptha teacht go hÓstán Chuan Charna i nGaeltacht Chonamara. D’ofráil úinéir an óstáin an t-ionad don Roinn Lánpháirtíochta, agus meastar go bhféadfadh 84 duine bogadh isteach ann. Tá léirsiú ar bun ag muintir na háite lasmuigh den óstán ina aghaidh sin. Faraor, mar is dual dóibh, tá an eite dheas i bhfad amach ar líne ag déanamh a ndíchill an ciníochas a bhrú isteach i lár báire.

An comhthéacs domhanda 

Is ceist chigilteach agus ceist chasta í ceist na himirce. Teastaíonn ón eite dheas i bhfad amach ceist shimplí bunaithe ar an gciníochas a dhéanamh di. Sa chaoi sin, ní thuigfidh saoránaigh na cúiseanna móra struchtúrtha a bhaineann leis an imirce.

Agus é ag scríobh in 1972 ina leabhar How Europe Underdeveloped Africa, d’áitigh an Marxach díchoilíneach Walter Rodney gur bréag a bhí ann nuair a dúradh gurb ann do ‘thíortha forbartha’ agus ‘tíortha atá i mbéal forbartha’. I ndáiríre, sciobadh acmhainní nádúrtha agus baineadh an bonn de gheilleagar na hAfraice le linn ré an choilíneachais. 

Ina dhiaidh sin, coinníodh mar ‘thíortha tearcfhorbartha’ cuid mhór den Afraic trí ghadaíocht na gcomhlachtaí ilnáisiúnta, iasachtaí an Chiste Airgeadaíochta Idirnáisiúnta agus an Bhainc Dhomhanda agus ‘cabhair’ ón iasacht le coinníollacha a spreag an spleáchas. Tá na tíortha ‘tearcfhorbartha’ ar an imeall sa chóras domhandaithe agus na tíortha impiriúlacha i lár baill an chórais.

De bharr na n-éagothromaíochtaí stairiúla seo, agus de bharr an impiriúlachais agus na bhfeachtas buamála reatha sa Mheánoirthear, gan trácht ar an téamh domhanda, leanfaidh an imirce i dtreo ‘na gcroíthíortha’ ar aghaidh.

Cé go raibh Éire go stairiúil ina tír a ndearnadh coilíniú uirthi, tá stát na sé chontae is fiche suite i dteach an leathbhealaigh anois de bharr shaibhreas lucht an rachmais agus sciar suntasach den mheánaicme. 

Infreastruchtúr

Ach níl an mhaoin sin á dáileadh mar is cóir. Léiríonn staitisticí de chuid na Príomh-Oifige Staidrimh agus na hInstitiúide Taighde Eacnamaíochta agus Sóisialta le blianta beaga anuas go bhfuil idir 25% agus 30% den chosmhuintir ‘ag streachailt’ i dtaobh cúrsaí airgid de agus thart ar 13% ‘i mbochtaineacht’. 

Sa mhullach air sin, mar is eol dúinn uilig faoin tráth seo, tá an ghéarchéim thithíochta ag brú síos ar sciar mór den phobal. Tá míréir thíreolaíoch ann agus ceantair lucht oibre sna cathracha agus roinnt ceantair thuaithe, in iarthar na tíre go háirithe, faoi mhíbhuntáiste. Léiríonn léarscáil de chuid na heagraíochta Pobal go bhfuil an toghcheantar ina bhfuil Carna suite ‘go mór faoi mhíbhuntáiste’. 

De réir dhaonáireamh 2022 tá 197 ina gcónaí i gCarna. Dá gcuirfí 84 iarrthóir tearmainn leis sin is méadú daonra 43% a bheadh i gceist, i gceantar atá ar bheagán seirbhísí cheana. Níl ach bus uair sa ló ann, mar shampla.

Le blianta beaga anuas tá roinnt de mhuintir na háite, i gcomhpháirt le hÚdarás na Gaeltachta, ag déanamh iarrachta fostaíocht a chruthú dóibh féin trí Pháirc na Mara a bhunú. Dhiúltaigh Comhairle Contae na Gaillimhe agus ansin an Bord Pleanála don scéim. 

Níl fágtha ach an t-óstán chun airgead turasóireachta a thabhairt isteach sa cheantar sa samhradh. Fanann roinnt de thuismitheoirí dhaltaí na gcoláistí samhradh san óstán agus bíonn cuairteoirí ag triail ar an gceantar do na féilte cultúrtha agus sean-nóis chomh maith. Is é an t-óstán an t-aon áit gur féidir le muintir na háite ócáidí sóisialta, an chéad chomaoineach, bainiseachaí is araile a bheith acu. Níl an t-óstán ar fáil mar ionad sóisialta ó bhí 2022 ann.

Mar sin féin, níl an locht ar na hiarrthóirí tearmainn as sin, agus mar a dúirt oibrí pobail atá lonnaithe sa Ghaeltacht liom, ‘níl postannaí ann daofa … níl siad ag iarraidh a bheith ina gcónaí sa Ghaeltacht’.

Is ar an stát atá an locht as an aighneas seo, mar nach n-aithnítear an Ghaeltacht mar phobal beo atá i dteideal fostaíochta agus ionaid sóisialta.

An Ghaeilge

I dtaobh cúrsaí teanga de, mheas an t-oibrí pobail céanna nach mbeadh na hiarrthóirí tearmainn ag athrú cúrsaí teanga, ach gurb é gradam an Bhéarla agus daoine aitheanta áitiúla ag brú an Bhéarla a thiomáinfeadh an t-iompú teanga, cé go bhfuil neart daoine áitiúla ag cothú na teanga.

Labhair mé le sochtheangeolaí ar an gceist chéanna, agus mar a d’áitigh siad, ‘níl aon taighde go bhfios dom déanta ar mheall imirceach a bhogadh isteach … [ach] is léir go mbeidh tionchar acu ar an iompú teanga sa bpobal’.

I mo thuairim féin, is botún a bheadh ann líon suntasach daoine gan Ghaeilge a chur isteach i gceantar Gaeltachta a bhfuil an phleanáil teanga ar bun ann, bíodh siad ina n-iarrthóirí tearmainn nó Éireannaigh gheala gan Ghaeilge. 

Ar an ábhar sin, bheadh contúirt níos mó i dtaobh na teangeolaíochta dá dtógfaí eastát buan lán Bhéarlóirí, mar a tharla i mBearna le déanaí, ná ó iarrthóirí tearmainn a bheadh in óstán go sealadach. Níor chualathas gíog ná míog ón eite dheas i bhfad amach faoi choilíniú Béarlóirí geala ar an nGaeltacht. Tríd is tríd, ba chóir tacú le héileamh Tinteán ‘straitéis daonra agus tithíochta’ don Ghaeltacht a fhorbairt a chinnteodh fás inbhuanaithe do na ceantair sin.

D’fhéadfadh líon áirithe iarrthóirí tearmainn agus inimirceach a bheith mar chuid den straitéis chéanna. Tá éirithe le cúpla scoil Ghaeltachta, a bhí i mbaol a ndúnta de bharr an bhánaithe tuaithe, páistí ón iasacht a spreagadh i dtreo na Gaeilge. Agus tá ag éirí leis an tionscadal Le Chéile de chuid Chonradh na Gaeilge eachtrannaigh a thabhairt i dtreo na Gaeilge, cé gur gá é leathnú amach go mór.

Rátaí na hinimirce

I dtaobh na hinimirce de, ó 2020 go háirithe, tá fás as cuimse tagtha ar líon na n-imirceach atá tagtha isteach i stát na sé chontae is fiche. Ag tabhairt na mblianta 2020-2024 san áireamh, meastar go mbeidh thart ar 320,000 sa bhreis ar an daonra tar éis teacht. 

Tá meascán cúiseanna leis seo: ionradh na Rúise ar an Úcráin, iarrthóirí tearmainn ón Afraic agus an Meánoirthear, éileamh saothair na gcomhlachtaí teicneolaíochta agus tógála, easpa altraí, dochtúirí is araile san earnáil sláinte, agus easpa oibrithe san earnáil fáilteachais. Beidh fás 6.4% tagtha ar dhaonra an stáit in achar ceithre bliana de bharr na himirce, rud atá as riocht le tíortha eile na hEorpa. 

Más ag caint ar leibhéal an stáit nó an leibhéal logánta atáimid, is é an inbhuanaitheacht an phríomhghné gur gá díriú air. Laistigh den chóras mar atá, agus gnáthdhaoine in iomaíocht lena chéile do bhlúiríní saibhris lucht an rachmais agus é ag dul deacair dóibh teacht ar lóistín agus seirbhísí, de réir dealraimh ní bheidh sé inbhuanaithe arduithe suntasacha d’imircigh, murab ionann agus iarrthóirí tearmainn, a spreagadh ar mhaithe le héilimh an lucht gnó agus na gcóras stáit a shásamh.

De réir fhigiúirí na hInstitiúide Taighde Eacnamaíochta agus Sóisialta, mar shampla, is ionann an t-éileamh ó imircigh ar thithíocht agus 50-60%, rud atá ag cur leis an mbrú ar an stoc tithíochta.

Mura dtagann athrú ó bhonn ar chur chuige an stáit i dtaobh na tithíochta de, agus mura dtógtar tithíocht uilíoch phoiblí ar mhúnla Vín, Shingeapór, na Fionlainne is araile, agus má leantar le rátaí na hinimirce mar atá, is cinnte go bhfuil tuilleadh coimhlinte sóisialta i ndán dúinn. Déanfaidh an eite dheas i bhfad amach gach iarracht teacht i dtír ar an gcoimhlint sin.

Ar an dea-uair, i gCarna tá sé beartaithe ag muintir na háite teacht le chéile chun ‘óstán pobail’ a chruthú. In éagmais tacaíocht ón stát, is é an féintuilleamaí an cur chuige is fearr.

Tá sé beartaithe ag an Roinn Tithíochta i mBaile Átha Cliath tabhairt faoi tháillí uisce arís. Cé go ndúradh i ráiteas leo ‘nach raibh aon phleananna’ acu táillí ar son ‘ró-úsáid uisce’ a thabhairt isteach agus ‘nach raibh siad luaite sa Chlár Rialtais’, is cosúil go bhfuil neart oibre ar bun sa chúlra chun tabhairt faoina leithéid sa todhchaí.

An leithscéal a bhfuil leas á bhaint as an uair seo ná cúrsaí caomhnaithe. Bhuel, b’in an leithscéal a bhí ann cheana sa tréimhse inar éirigh an pobal amach i gcoinne na dtáillí. An babhta seo, tá an Roinn Tithíochta ag díriú isteach níos mó ar cheist an chaomhnaithe, agus ar bhealach níos glice. 

Beidh idirdhealú á dhéanamh idir ‘táillí uisce’ (ar theip orthu iad a thabhairt isteach cheana) agus ‘táillí ar son ró-úsáid uisce’.

An plean atá ann ná liúntas bliantúil 217,000 lítear a thabhairt do gach teach, ach go mbeidh costas €1.85 ar gach 1,000 lítear thar an teorainn sin má sháraítear í. Tá eagraíocht stáitiomlán nua ann agus ainm breá Gaeilge air, An Fóram Uisce, bunaithe le ‘comhairle’ a thabhairt fiú amháin.

Léirigh anailís a foilsíodh in 2023 gur úsáid 10% d’áitribh 35% den uisce. Is dócha gur daoine iad seo a bhfuil gairdíní acu, gairdíní móra a bhformhór, agus a úsáideann neart uisce sa samhradh go háirithe dá bplásóga agus bláthanna breátha. 

De ghnáth ní bheinn i gcoinne cáin a ghearradh ar lucht an rachmais ina dtithe ollmhóra. Ach, tá a fhios againn ónár dtaithí le táillí uisce sna tíortha béal dorais linn, an Bhreatain Bheag agus Sasana, gur úsáideadh leithscéal an chaomhnaithe chun clár príobháidithe a bhrú isteach. Bealach é seo chun acmhainn nádúrtha, an t-uisce, a iompú isteach i sealúchas príobháideach gur féidir le comhlachtaí brabús a bhaint as.

Má ghlactar le prionsabal na dtáillí, déanfar iad a leathnú amach agus is cáin bhreise a bheas iontu. Tá daoine ag streachailt a ndóthain leis an gcostas maireachtála faoi láthair, go háirithe le costais fuinnimh. 

Ní bheidh sna táillí uisce, má ghlactar leo, ach uirlis eile le maoin a aistriú ó ghnáthoibrithe agus na bochtáin go lucht an rachmais. Is é seo nós an caipitleachais nualiobrálaigh ar fud na cruinne.

An bhuncheist don phobal is ea an mbeidh éirí amach i gcoinne na dtáillí seo? Ós rud é go bhfuil gliceas an stáit ag díriú ar cheann caol na dinge ar dtús báire agus nach bhfuil bagairt láithreach d’fhormhór an phobail, beidh sé níos deacra daoine a shlógadh an uair seo.

Anuas air sin, tá fearg bhlianta na déine laghdaithe cuid mhaith, nó curtha i dtreo na n-imirceach ag an eite dheas i bhfad amach, agus i dtreo tuairimí comhcheilge ag na meáin shóisialta nach raibh chomh cumhachtach sin deich mbliana ó shin. 

Tá athruithe tagtha ar chomhdhéanamh ceannaireacht cuid de na ceardchumainn a bhí go mór chun cinn san fheachtas i gcoinne na dtáillí idir 2014 agus 2016 go háirithe. Brúdh amach daoine sinsearacha a bhí ar an eite chlé, agus tá daoine coimeádacha i bhfeighil anois agus spéis dá laghad acu in ollslógaí móra sráide.

Ach, i ndeireadh na dála, roimh do na ceardchumainn agus na páirtithe polaitiúla cléacha teacht ar bord leis an bhfeachtas 10 mbliana ó shin, b’fheachtas é a d’fhorbair ón mbun aníos. Thagadh pobail amach ina n-eastáit chun cosc fisiciúil a chuir ar lucht Uisce Éireann agus na Gardaí a bhí ag cur na méadar uisce isteach.

Mar sin féin, tá na méadair sa talamh anois lasmuigh de chuid mhaith tithe. Beidh an tréimhse amach romhainn spéisiúil. An bhfuil an t-ocras sin ar an eite chlé tabhairt faoi bhabhta eile sa chath chun an acmhainn nádúrtha is bunúsaí, uisce, a choinneáil i seilbh an phobail seachas i seilbh na scairshealbhóirí?

Beidh dreamannaí poblachtánacha, agus Misneach ina measc, sásta an fód a sheasamh i gcoinne na dtáillí arís.

Díol suntais ab ea athainmniú leabharlann Choláiste na Tríonóide i mBaile Átha Cliath, agus ainmniú an droichid nua coisithe thar Abhainn na Coiribe i gCathair na Gaillimhe le déanaí. Léiríonn an próiseas mídhaonlathach sa dá chás go bhfuil an frithphoblachtánachas fós go smior i mbunaíocht na sé chontae is fiche.

Tabharfaimid spléachadh ar chás na Gaillimhe ar dtús. Thiar in 2021, d’fhógair Comhairle Cathrach na Gaillimhe go mbeidís ag tabhairt faoi dhroichead nua do choisithe a thógáil chun an brú a bhí ar Dhroichead na mBradán a laghdú. Go luath ina dhiaidh sin tháinig Éirígí na Gaillimhe sa chathair le chéile chun feachtas a bhunú go n-ainmneofaí an droichead as Julia Morrissey, a bhí ar dhuine de na mná is mó le rá i gCumann na mBan i nGaillimh le linn Éirí Amach 1916.

Ba as Baile Áth an Rí do Morrisey agus bhí sí i gceannas ar 50 bean le linn Sheachtain na Cásca mar chuid den Éirí Amach a bhí faoi stiúir Liam Uí Mhaoilíosa. Nuair a tháinig Ó Maoilíosa chun na Gaillimhe in 1915 ba í Morrisey a thiarna talún. D’fhorbair caidreamh eatarthu agus tuigtear gur buille mór a bhí i mbású Uí Mhaoilíosa in 1922 do Morrisey.

Faoi na 1930í bhí Morrisey san ospidéal meabhairghalair i mBéal Átha na Slua. Chuir sí isteach ar an bpinsean stáit a bunaíodh d’iarthrodairí poblachtánacha, ach ní bhfuair sí a dhath. Níor tugadh bonn ar bith di ag aithint na páirte a d’imir sí le linn an Éirí Amach ach oiread. Básaíodh i mBéal Átha na Slua í in 1974 agus gan aon duine muinteartha aici, agus cuireadh in uaigh gan leacht í, áit ar fhan a corp ar feadh 43 bliain go dtí gur chuir dream áitiúil comórtha leacht in airde di i mBaile Átha an Rí.

Ba léiriú an t-imeallú ar Morrisey ar an gcaoi ar chaith an stát nua le mná, agus le mná a raibh fadhbanna meabhairshláinte acu go háirithe. Mar sin, bhí cás an-láidir ann an droichead nua a ainmniú as Morrisey. 

In 2022, leathnaíodh an feachtas i gCathair na Gaillimhe go dtí an Feachtas ar son Dhroichead Julia Morrissey chun tuilleadh daoine a mhealladh agus cúrsaí a bhrú chun cinn. D’éirigh le hachainí ar líne os cionn 2,200 síniú a bhailiú, fuarthas tacaíocht ó Chomhairle na gCeardchumann i nGaillimh, reáchtáladh cruinnithe poiblí, agus nuair a d’eisigh an chomhairle cathrach próiseas comhairliúcháin cuireadh aighneacht isteach.

San iomlán fuair an chomhairle 66 aighneacht agus bhí 31 acu i bhfabhar an droichead a ainmniú as Morrisey. Ach rinne an chomhairle cathrach neamhaird iomlán ar an bhfeachtas, ar an móramh d’aighneachtaí, agus ar an toil dhaonlathach a léiríodh, agus ainmníodh an droichead mar ‘Droichead an Dóchais’ in 2024. Ní bhfuarthas ach 3 aighneacht i bhfách leis an ainm leamh gan brí úd, agus ní raibh éinne sa phobal á éileamh.

Agus bhí an easpa daonlathais agus seóníneachas céanna le sonrú nuair a athainmníodh Leabharlann Berkeley i gColáiste na Tríonóide go Leabharlann Eavan Boland le cúpla lá anuas. Téann scéal an athainmnithe siar go 2022 nuair a rinne mic léann agóid faoi ról George Berkeley sa sclábhaíocht. Tharla na hagóidí le linn léirsithe Rhodes Must Fall in Oxford agus tuiscint níos leithne ar champais ollscoile an domhain ar an díchoilíniú (cé gur annamh a thógtar cás na nÉireannach isteach faoi scáth an díchoilínithe, ach is scéal é sin do lá eile).

Mar fhreagra ar na hagóidí, rinne Coláiste na Tríonóide ‘próiseas comhairliúcháin’ a chur ar bun chun ainm nua a lorg. Chuir ionadaí de chuid na hollscoile síos ar an bpróiseas le cúpla lá anuas mar cheann a bhí ‘trédhearcach agus bunaithe san fhianaise’. Dar ndóigh is seafóid a bhí sa ráiteas sin. Fuarthas 855 aighneacht ón bpobal mar gheall ar an ainm nua. Bhí 264 (31%) de na haighneachtaí ar son Wolfe Tone agus níor ghnóthaigh Eavan Boland ach 59 (7%).

Nocht Seansailéir na hOllscoile, Mary McAleese, ainm nua na leabharlainne, Leabharlann Eavan Boland, le cúpla lá anuas, agus níor deineadh tagairt ar bith do Tone. Scríobh Tommy Graham, eagarthóir History Ireland, litir chuig The Irish Times ag fiosrú faoin trédhearcacht agus é ag ceistiú an phróisis ainmniúcháin.

Sa dá chás, cás Julia Morrisey agus cás Wolfe Tone, céard is fiú próiseas comhairliúcháin a reáchtáil mura dtugtar aird na muice orthu? Ní raibh sna próisis úd ach bealach le cuma an daonlathais a chuir ar chúrsaí. Rinneadh neamhaird ar an mian dhaonlathach a bhí ann go n-ainmneofaí an droichead agus an leabharlann as poblachtánach. 

Ina theannta sin, tugadh ainmneacha dóibh a thagann le zeitgeist liobrálach na seoiníní a bhfuil lámh lárnach acu in institiúidí an stáit seo go fóill. ‘Dóchas faoin todhchaí, ná bígí ag smaoineamh ar an stair phoblachtánach sin ar fad’, an teachtaireacht ó Chomhairle Cathrach na Gaillimhe. 

I dtaobh Choláiste na Tríonóide de, díríodh ar ghné na hinscne. ‘Nach iontach é gur bean a bhfuil an leabharlann ainmnithe aisti anois?’ Bhuel, is rud maith é nuair a chuirtear mná chun cinn go cinnte, ach sa chás seo baineadh mí-leas as Boland chun éileamh poblachtánach a cheilt.

Sa dá chás deineadh armlón den liobrálachas chun an phoblachtánachas a chuir faoi chois. 

Scríobh mé le déanaí in An Páipéar go bhfuil straitéis den chineál céanna ag roinnt seoiníní chun an Ghaelscolaíocht a imeallú. Ainneoin easpa fianaise, deirtear nach bhfuil na Gaelscoileanna ‘ionchuimsitheach’ go leor d’inimircigh agus an lucht oibre, agus léiríodh an meon sin arís ar an gclár Up Front faoin nGaeilge ar RTÉ i rith na seachtaine.

I mbeagán focal, tá leas á bhaint ag seóiníní as an ‘forásachas’ bréagach chun gnéithe de stair, teanga, cultúr agus polaitíocht na cosmhuintire nach maith leo a ionsaí nó a bhrú ar leataobh.

Seans maith go bhfaca léitheoirí an ghearrthóg a chomhroinn an t-iriseoir Seán Mac an tSíthigh ar an suíomh  mallaithe sin X le déanaí; tá rudaí fiúntacha fós le fáil air. Buachaillín óg deich mbliana d’aois as an Úcráin darb ainm Misha Yerhidzé a labhair le Mac an tSíthigh.

Theith sé ón gcogadh dhá bhliain ó shin lena mháthair agus chuir siad fúthu i mBaile an Fheirtéaraigh i gceartlár Ghaeltacht Iarthar Chiarraí. Ach níor labhair Misha óg leis an iriseoir i mBéarla, ba i nGaeilge líofa a labhair sé, agus blas breá Chorca Dhuibhne ar a chaint.

Ní hamháin sin, ach bhí ceird an cheoil Ghaelaigh aige chomh maith agus é lánábalta an bosca ceoil a sheinm. Tá scéalta den sórt céanna tuairiscithe ag na meáin thall sa Bhreatain Bheag, páistí ón Úcráin a shúigh isteach an Bhreatnais gan mórán stró.

Chonaic beagnach milliún duine an físeán de Misha agus fágadh thart ar 300 nóta tráchta faoina bhun, a fhormhór mór dearfach. Mar is dual do na bómáin i bhfad amach ar an eite dheas bhí nimh éigin le craobhscaoileadh ag dornán beag acu faoin scéal.

Arsa cuntas amháin, Real News Éire, a bhfuil 55,000 leantóir acu, i mBéarla ‘ah yes foreigners speaking Irish is precisely what Patrick Pearse envisioned’. 

Ba léir nach raibh tuiscint ar bith acu ar fhealsúnacht an Phiarsaigh, a thuig cumhacht na teanga chun pobail dheighilte na tíre a aontú.

Agus é ag scríobh i ngeall ar an gcóras oideachais Sasanach in The Murder Machine, thagair sé do ‘na Gaeil agus na Gaill, agus muintir Uladh i lár an aonaigh’ a rachadh in adharca leis an gcóras oideachais ‘lofa’. Dar ndóigh, sa mhullach air sin, inimirceach ab ea athair an Phiarsaigh, saor cloiche as Birmingham Shasana a phós bean Éireannach. Ceannródaí oideachais a bhí sa Phiarsach agus, dá mbeadh sé beo inniu, d’fháilteodh sé roimh phoitéinseal imeasctha na Gaeilge do na hÉireannaigh nua.

Léiriú eile, má tá ceann de dhíth, ar an mbearna idir fís an Phiarsaigh agus stát na sé chontae fichead sa lá atá inniu ann ná an scannal a bhainaenn le Scoil na mBráithre Críostaí ar Shráid Synge. Gheall an t-iar-Aire Oideachais, Norma Foley (FF), roimh an toghchán go n-iompófaí Scoil Shráid Synge ina Gaelcholáiste.

Bhí an chuma air gur ghéill sí d’fheachtasaíocht an dreama Gaelcholáiste BÁC 2-4-6-8. Is iomaí uair, mar sin féin, a d’fhógair aire beartas éigin agus iad ar an mbealach amach an doras. Beidh sé faoi Helen McEntee (FG) cinneadh a dhéanamh faoi thodhchaí na scoile, agus tá cúrsaí éirithe casta go leor.

Tá cinneadh Foley imithe in aimhréidh agus bord bainistíochta agus múinteoirí na scoile ag éirí amach ina choinne. Níl Gaeilge ar chaighdeáin ard go leor ag formhór na múinteoirí agus tuairiscítear gur vótáil 90% acu i gcoinne chinneadh Foley.

Thuigfeá dóibh, ar bhealach, nó tá a bpoist sa scoil i mbaol agus níor dheineadh bainistiú ceart ná trédhearcach ar an bhfógra go ndéanfaí Gaelcholáiste di. Mar sin féin, tá ganntanas múinteoirí ar fud na hardchathrach agus tá os cionn 40 iar-bhunscoil lán-Bhéarla sa cheantar máguaird.

Cuireadh aon trua a bhí agam do na múinteoirí go tonn phoill an tseachtain seo nuair a chuaigh ionadaí dá gcuid i muinín leithscéal na hilchultúrthachta agus an aicmeachais chun cur i gcoinne an Ghaelcholáiste.

Arsa an t-ionadaí,

‘is dúshlán rómhór a bheadh ann do na clanna imirceacha agus den lucht oibre a bpáistí a sheoladh go Gaelcholáiste. Tá daltaí againn ó chúlraí éagsúla. Is moslamaigh iad cuid mhór dár ndaltaí nó tagann siad ó chúlraí eile imirceach, ó thíortha atá réabtha ag cogaí. Tá cónaí ar chuid acu in ionaid soláthair dírigh’.

Ba chóir don té sin labhairt le Misha, nó cuairt a thabhairt ar Ghaelscoil ar bith i gceantar lucht oibre: Baile Munna, Tamhlacht, an Cnoc Theas etc, cé go bhfuil gá i bhfad Éireann le níos mó acu i gceantair atá faoi mhíbhuntáiste.

Eiseamláir eile ná Gaelscoil Lir i dTeach Sagard. Tá sé pháiste is fiche sa scoil agus is é an Béarla an dara teanga ag 40% díobh.

De bharr an chogaidh san Úcráin agus Ionad Teifeach Iarthar na Cathrach a bheith buailte ar leac dhoras na Gaelscoile is as an Úcráin os cionn trian, nó 34%, de na daltaí. Chuir mé féin agallamh ar phríomhoide na scoile cúpla bliain ó shin agus tá na páistí as an iasacht ar a sáimhín só agus iad ag foghlaim trí mheán na Gaeilge.

Ach is beag nár stopadh bunú Ghaelscoil Lir ina tús. Ba é an tAire Oideachais Joe McHugh (FG) a d’fhógair go n-osclófaí Gaelscoil Lir thiar in 2019.

Léirigh tús na scoile an iomaíocht a bhí idir Ag Foghlaim le Chéile agus earnáil na Gaelscolaíochta. Go luath i ndiaidh do McHugh an dea-scéal a fhógairt, scríobh Ag Foghlaim le Chéile chuig an Roinn Oideachais. Mar a dúirt an eagraíocht Misneach ag an am, ‘seachas fáiltiú leis an gcinneadh, mar a dhéanfadh fíoreagraíocht ilchultúrtha, chuireadar ina choinne’. 

Ba é an chúis a bhí leis an achainí i bhfocail Ag Foghlaim le Chéile ná ‘go ndéanfadh dhá Ghaelscoil bhreise i gContae Bhaile Átha Cliath bac a chur ar thuismitheoirí a “rogha oideachais” a dhéanamh dá gclann’. Ar an dea-uair, níor éirigh leis an achomharc agus d’oscail Gaelscoil Lir i mbéal na paindéime i Meán Fómhair na bliana 2021.

Croílár na faidhbe le Scoil Shráid Synge agus i gcásanna Gaelscoileanna eile atá ag cailliúint i gcomórtas le Ag Foghlaim le Chéile ná idé-eolaíocht na bréige maidir leis an ilchultúrthacht, ciníochais agus an taicmeachas. 

Táthar ann sa stát,an Roinn Oideachais, roinnt mhaith múinteoirí i scoileanna lán-Bhéarla, baill áirithe de Pháirtí an Lucht Oibre, agus go leor acu siúd atá ag plé le Ag Foghlaim le Chéile, a chreideann nach mbaineann an Ghaeilge le hinimircigh ná leis an lucht oibre agus gur caitheamh aimsire meánaicmeach do mhionlach bídeach í.

Agus, anuas air sin, gur gníomh ‘forásach’, ‘ilchultúrtha’ nó ar mhaithe leis an ‘éagsúlacht’ é an Ghaeilge a bhrú amach as saol na n-imirceach agus an Béarla a bheith i réim go hiomlán.

Tá an smaointeoireacht chéanna tar éis cur go mór le fadhb na ndíolúintí ón Ardteistiméireacht; maítear nach fiú d’inimircigh tabhairt faoin nGaeilge mar ‘nach mbaineann sí leo’. Dar ndóigh, is bréagilchultúrthacht é seo, agus tá uisce faoi thalamh, naimhdeas seoiníneach i leith na Gaeilge, le sonrú in amanna.

Is fíor nach as an iasacht ach 1% de dhaltaí Gaelscoile, i gcomparáid le 10% i mbunscoileanna lán-Bhéarla, agus is dócha gurb amhlaidh ag leibhéal na hiar-bhunscoile.

Chun dul i ngleic leis an éagothromaíocht seo, mhol taighde a rinne Sealbhú cúpla bliain ó shin, Multilingual Parents and Children’s Experiences of Irish-medium Education, an rochtain atá ag tuismitheoirí ar Ghaelscoileanna a leathnú, bogadh i dtreo oideolaíocht ilteangach, agus go rachadh an Roinn i mbun feachtas mór poiblíochta i réimse leathan teangacha a dhíreodh ar thuismitheoirí páistí as an iasacht. 

Bheadh praghas le híoc air sin, agus bheadh drogall ar an Roinn, a fheidhmíonn ar nós meaisín nualiobrálach, an t-airgead sin a chaitheamh. Bheadh brú láidir ón bpobal ag teastáil chomh maith chun dul i bhfeidhm ar an Roinn agus idé-eolaíocht na bréagilchultúrthachta.

Ach is gá tabhairt faoi fheachtas láidir pobalbhunaithe ar an gceist, agus é nasctha le mórcheisteanna eile an Ghaeloideachais agus na Gaeilge, óir úsáidfear ceist an imirce chun ionsaí a dhéanamh ar an nGaeilge amach anseo.

Is téarma de Bhéarla na hÉireann é an téarma ‘Gombeen man’. Is cosúil gur tháinig sé isteach sa chaint le linn an Ghorta Mhóir, agus go bhfuil bunús ann san fhocal Gaeilge ‘gaimbín’, a chiallaíonn ‘ús ar airgead’.

Ghearradh an ‘Gombeen man’ rátaí úis arda orthu siúd a fuair iasachtaí uaidh. Le linn an Drochshaoil dhéanfadh siopadóirí agus mangairí bia Caitliceacha rátaí arda úis a ghearradh ar na bochtáin a bhí nach mór stiúgtha nó ag fáil bháis den ocras a fuair bia uathu. Tuigeadh gur caimiléir nó duine nach bhféadfaí a thrust a bhí sa ‘Gombeen man’ as sin amach. Sa lá atá inniu ann is le polaiteoirí cama is mó a shíltear an téarma ‘Gombeen’.

Agus an rialtas nua ar tí teacht ar an bhfód agus an dream sin na ‘Neamhspleáigh Réigiúnacha’ ag tacú leo, feictear go soiléir iompar na ngaimbíní. A luaithe is a bhí margadh déanta leis an dá mhórpháirtí, Fianna Fáil agus Fine Gael, thosaigh na gaimbíní ag éileamh cearta cainte a bheadh ag an bhfreasúra.

Eascraíonn an t-éileamh aisteach seo as seasamh contrártha aicmeach agus polaitiúil na neamhspleách. Is tiarnaí talún agus lucht gnó iad cuid de na daoine is mó le rá sa ghrúpa seo. Sa mhullach air sin, ní aon rún é go gciontaíodh duine acu as coir chánach.

In ainneoin saibhreas suntasach na ngaimbíní seo, ligeann siad orthu féin gur cuid den chosmhuintir iad atá faoi chois ag ‘na boic sin thuas i mBaile Átha Cliath’.

Gan amhras, tá éagothroime eacnamaíoch agus bonneagair idir Baile Átha Cliath agus codanna áirithe den tuath – is í stair choilíneach na tíre bunús cuid mhór den éagothroime chéanna. Ach feileann sé do na gaimbíní tuaithe seo codarsnacht lom a chothú idir muintir na tuaithe agus muintir na cathrach.

Sa chaoi seo cuirtear faoi cheilt an buntáiste rachmais agus aicmeach atá ag na gaimbíní ina bpobail féin agus déantar dearmad i bpobail áirithe thíos faoin tuath go bhfuil ceantair san ardchathair atá go mór faoi mhíbhuntáiste. Is féidir leis na gaimbíní an dá thrá a fhreastal dá réir.

Go minic is cuma sa sioc le lucht tacaíochta na ngaimbíní tuaithe más tiarna talún an gaimbín ar thug siad a vóta dó – tiarna talún a chuireann leis an ngéarchéim tithíochta – a fhad is go bhfaigheann siad infheistíocht éigin dá gceantar. Tógfar bóthar nua nó ionad pobail agus múchtar an t-éileamh ar athrú suntasach ar pholasaí tithíochta, sláinte agus mar sin de. Ar deireadh thiar, cuireann an cultúr seo cosc ar chomhthuiscint aicmeach idir oibrithe uirbeacha agus tuaithe.

Feictear an patrún céanna leis an ‘cliantúlacht tuaithe’ seo i ndeisceart na hIodáile agus sa tSicil, mar a d’aithin na scoláirí Eric Hobsbawm, Luigi Graziano, agus daoine eile ina measc.

Mar shampla, thug Agostino Mantegna faoi deara go mbíonn claonadh ag an gcliantúlacht seo i dtreo na caimiléireachta. Chomh maith leis sin, bíonn ‘tuilleadh den chultúr seo le sonrú i gceantair ina ndáiltear níos lú maoine. Sna ceantair sin téann “vótaí malartaithe” (i.e. vótaí pearsanta) i dtreis’.

Go bunúsach, baineann an gaimbín leas as an míbhuntáiste chun é nó í féin a chothú go polaitiúil.

Cé nach bhfuil cultúr an ghaimbíneachais teoranta do cheantair thuaithe — toghadh duine de na Neamhspleáigh Réigiúnacha i mBaile Átha Cliath Thuaidh agus é ag maíomh go dtabharfadh sé tuilleadh maoinithe do Thaobh Thuaidh bocht na cathrach — tá sé níos láidre faoin tuath de bharr a laghad infheistíochta bonneagair a dhéantar ansin.

Sa tréimhse atá romhainn, in ionad na nGlasach ag éileamh lánaí rothair ó phríomhpháirtithe an chomhrialtais, beidh na gaimbíní ag éileamh bóithre agus maoiniú do pháirceanna spóirt.

Conas is féidir an múnla seo a shárú? Tá gníomhaíocht an fhreasúra chun dul i ngleic leis an ngaimbíneachas le seachtain anuas bunaithe go hiomlán ar Theach Laighean. Ach i bhfírinne is cuma leis an mórphobal – daoine óga go háirithe – faoin ngeáitsíocht istigh ansin. Caithfear gluaiseacht ón mbun aníos a thógáil chun dul i bhfeidhm ar shaol laethúil na ndaoine.