Is fada ó chonacsa aon scannán agus go raibh sé le rá agam ina dhiaidh gurbh é ab fhearr riamh a bhí feicthe agam. Ag Iorram feasta an gradam aibhéileach san uaimse. Is í Gaeilge na hAlban teanga an scannáin agus ‘amhrán iomartha’ is ciall leis an bhfocal ‘iorram’ sa teanga san. An fonn a ghabhann leis ‘An Cailín Álainn’, mar shampla, is amhlaidh a tógadh é sin an chéad lá ó ‘iorram’ Albanach darb ainm Mingulay Boat Song. B’shin a raibh d’eolas agam i dtaobh Iorram roimh shocrú isteach go cluthar cois tine á fhaire, pé scéal é. 

An chéad rud a rith liom faoi Iorram ansan ná a dheacra a bhí sé Gàidhlig na n-iascairí a thuiscint – níor dhealraitheach a gcuid cainte lena bhfuilimse i dtaithí ó bheith ag éisteacht go rialta le BBC Radio nan Gàidheal nó bheith ag féachaint ar BBC Alba. Agus ba ghearr gur oibríos amach cúis mo dheacrachta. Cé gur íomhánna ardchaighdeáin de Ghàidhealtachd chomhaimseartha na hAlban a cuireadh ar scáileán dúinn, is seana-thaifeadtaí béaloideasúla go léir iad na taifeadtaí atá le clos againn. Ó Inse Gall ab ea na faisnéiseoirí, i lár an fichiú haois a cuireadh faoi agallamh iad.

Ambaiste féin, oiread saibhris ná oiread líofachta, níor chuala riamh ag aon chainteoir Gàidhlig ar an gcuma san. Agus d’fhág san i dtuilleamaí na bhfo-theideal (cruinn) Gàidhlig mise don gcuid is mó. Fo-theidil Ghearmáinis, Fhraincise, Spáinnise, Iodáilise, agus Bhéarla ar fáil, leis. Ba dhóigh leat gurbh iad na Ceiltigh is mó a bheadh ag féachaint ar Iorram. Ba dheas mar sin dá mba rud é go mbeadh teacht ar fho-theidil Bhreatnaise agus ar fho-theidil Ghaeilge – agus tuigtear dom go bhfuil TG4 i mbun an scéil sin a chur ina cheart i láthair na huaire

Seanchas na hiascaireachta a fhaighimid ó thús deireadh an scannáin mar sin. I gceann amháin de na hamhráin iomartha ann, faightear nod do sheana-cheangal na hAlban le Lochlainn i dtaca le loingseoireacht de. “Bàta beag bha uasal a fhuair mi aig na Suainich” [bád beag uasal a fuair mé ó na Sualannaigh] atá mar líne in ‘Bàta Beag Mo Rùin’, agus cuirtear tús le mír sheanchais eile leis an ráiteas “uaireigin an t-saoghail bhiodh Lochlannaich a’ tighinn le bàtaichean” [uair amháin, bhíodh Lochlannaigh ag teacht le báid]. Is an-deas mar a oiriúnaíonn cóiriú ceoil Aidan O’Rourke mar thionlacan ealaíonta do bhéalaithris Iorram. 

Insítear faoi eachtraí lán tubaiste, eachtraí lán grinn. Chuirfidís Tomás Ó Criomhthain agus An tOileánach i gcuimhne do dhuine, go mór mhór sna tagairtí do na muca mara. Ach tá taobh dorcha leis na heachtraí seo, faraor. Is beag scéal a insítear dúinn nach duine a bádh is príomhghné de. Faoi mar a dúirt faisnéiseoir amháin faoina shráidbhaile féin: “’S e bliadhna ainneamh nach robh iasgair air a chall” [is annamh an bhliain nár cailleadh iascaire]. Ní duairceas go dtí é. Ar théamaí móra eile an scannáin, tá an dúnmharú institiúideach agus imirce éigeantais. Agus tharlódh gur duine de dhiaspóra na hAlban é stiúrthóir Iorram féin: Alastair Cole de bhunadh na Nua-Shéalainne ach ar léáchtóir le scannánaíocht anois é in Ollscoil Newcastle, Sasana.

Is cumhachtach í an chodarsnacht atá cruthaithe anseo ag Cole, saoi scannánaíochta; is ea, tá codarsnacht shoiléir idir corraitheacht na n-eachtraí fadó a bhfuil cur síos ó bhéal orthu sa bhfuaimrian ar láimh amháin, agus ar an láimh eile, leimhe na Gàidhealtachd sa lá atá inniubh ann a bhfuil léargas le fáil uirthi ó radharcra glé ar an tírdhreach bánaithe – sráideanna cúnga ciúine, tábhairní folmha. An saol chomh steiriúil leis na ceimiceáin lena nglantar urláir na monarchana ina bpróiseáiltear táirgí éisc lena n-easportáil amach ar fud na Ríochta Aontaithe agus níos faide i gcéin aríst. 

Ach tá idir bhród agus bheocht le haithint ar fhianaise na gcainteoirí agus ar an líofacht Gàidhlig lena gcuireann siad iad féin iúl – líofacht nach féidir a fhorbairt ach trí pháirt a ghlacadh i bpobal dlisteanach teanga. Ainneoin ar fhulaingíodar, bhíodar lán de chroí agus d’aigne. Bhíodar fadcheannach chomh maith sa tslí is go raibh siad chun cinn ar roinnt den dioscúrsa éiceolaíoch atá i bhfad níos comónta anois lenár linn féin. Thug iascaire amháin suntas, mar shampla, don díothú a bhí déanta ar speiceas amháin scadáin: “dh’fhalbh an sgadan sin. Chan eil e ri fhaighinn an-diugh idir idir” [d’imigh an scadán sin. Níl sé le fáil inniu in aon chor]. Ní bheidh a leithéidí aríst ann, mar a déarfá.

Is tráthúil go deimhin pé machnamh a eascróidh as Iorram. Cinniúint an iascaire bhig, deineadh scéal mór do san agus cás á ullmhú ar son imeacht na Ríochta Aontaithe ón Aontas Eorpach. Agus tá cursaí iascaireachta ina gcnámh spairne riamh ó tugadh an Breatimeacht i gcrích ag tús na bliana, ach ní cosúil réiteach a bheith i ndán sa ghearrthéarma nua-liobrálach so.

Scannán iontach ar fad. Eiseamláir dar féidir a chur i gcrích ach úsáid chruthaitheach a bhaint as an mbunábhar eitneagrafaíoch atá ann. Ná bacaíg Seaspiracy in aon chor, féachaíg ar Iorram anocht!

~ An Dr. Seaghan Mac an tSionnaigh. Tá Seaghan ina aistritheoir leis an gCoimisiún Eorpach faoi láthair.

Tar éis an Chogaidh Fhada sna Sé Contae agus an ardú tuisceana, ní hamháin ar stair fhada an choilíneachais sa tír seo, ach ar ról lárnach na Gaeilge sa streachailt ina choinne sin, i measc phobal náisiúnach Thuaisceart na tíre, ní nach ionadh go gcloistear an Ghaeilge go rialta ar shráideanna Bhéal Feirste. 

Murab ionann le mórchathracha eile na tíre, tá an Ghaeilge láidir go maith ann, mar thoradh ar thréanobair gníomhaithe teanga le tamaillín maith de bhlianta anuas. 

Ach gné amháin den bhorradh seo gur fiú aird a dhíriú air ná an leas atá á bhaint as an nGaeilge chun tairbhe a bhaint as an ardú tuisceana agus meanmain i measc phobail Thuaisceart na tíre. 

Cé gur fíor, gan dabht, gur le ’chuile dhuine an Ghaeilge, cibé áit arbh as dóibh nó cibé post atá acu, ní mór dúinn a bheith airdealach ar na dóigheanna ina mbaineann lucht an rachmais úsáid as an teanga chun a spriocanna géilleagracha féin a bhaint amach – spriocanna nach bhfuil i gcónaí ar leas pobal mionteanga. 

Nuair a fheictear comharthaí dátheangacha in ollmhargaidh Shasanacha agus in oifigí gníomhaireachta eastáit in Iarthar Bhéal Féirste, meabhraítear dúinn an ráiteas a rinne an Conghaileach tráth: 

“Ní móide nach bhfeicfimid tóraithe d’fhostóirí Éireannacha ag cur a gcuid monarchaí dúshaothair faoi choim na meirgí flannbhuí agus na tiarnaí talún faoi réim an rialtais dúchais ag baint deatach as scal gréine an Oileáin Iathghlais chun a gcuid ainchíosa sna hothrais de bhailte na tíre a cheilt orainn.”

Is fiú dúinn smaoineamh ar lucht an rachmais Gaelach – na gníomhairí eastáit atá ag ardú cíosa agus praghasanna tí ar lucht oibre na tíre seo sa lá atá inniu ann sa dóigh chéanna is a bhí an tráth sin a dúirt an Conghaileach an méid sin thuas – mar “bourgeoisie náisiúnta”, mar a chuir an teoiricí Franz Fanon orthu ina leabhar cáiliúil Daoir na Cruinne (The Wretched of the Earth).

Mar a dúirt Fanon, agus é ag déanamh cur síos ar an meánaicme náisiúnta a thagann chun cinn i tíortha iarchoilíneacha tar éis na streachailte in aghaidh an chórais choilínigh – rud atá le brath i dTuaisceart na hÉireann faoi láthair, áit a bhfuil meánaicme nua eacnamaíoch agus pholaitiúil tagtha chun cinn sa bpobal náisiúnach:

“Ní bhíonn an bourgeoisie náisiúnta de na tíortha tearcfhorbartha [agus áirítear Béal Féirste mar cheann des na ceantracha leis na rátaí bochtanais is airde in Iarthar na hEorpa, gan dabht sa chatagóir sin] gafa le déantúsaíocht, le cumadh, le tógáil ná le hobair, is do ghníomhaíochtaí idirmheánacha go hiomlán a bhíonn siad tugtha. 

Is cosúil gurb é an sprioc is giorra dá gcroí a bheith ag reáchtáil agus a bheith páirteach sa gcambheart… 

Ní bhaineann an aidhm atá ag an bourgeoisie leis an náisiún a athrú; baineann sé, go bunúsach, le bheith mar idirghabhálaí idir an náisiún agus an caipitleachas, gan srian ach fé cheilt, a chuireann air féin inniu cuma an nuachoilíneachais. Beidh an bourgeoisie náisiúnta sásta a bheith ina ghníomhaire gnó an bourgeoisie iartharach.”

Tá sé rí-shoiléar nach bhfuil i ngníomhairí eastáit agus ligin ach leagan eile den “bourgeoisie náisiúnta” sin atá ag iarraidh an ról lárnach a imríonn an Ghaeilge anois i measc phobail Bhéal Féirste a chur chun a leasa féin. 

Mar Ghaeil atá tiománta d’athbheochan na Gaeilge i ngach gné den saol (saol trí Ghaeilge atá uainn, dar ndóigh) is fiú dúinn a bheith amhrasach faoi iarracht ar bith míleas a bhaint as an teanga, ach go háirithe nuair is iad na daoine agus an aicme chéanna atá ag cur cíosanna agus praghasanna tithe ár bpobail in airde atá ina bhun sin.

Ar fud na hÉireann, ní hamháin i gcathracha móra na tíre, ach i gceantracha tuaithe agus Gaeltachta, agus fiú amháin ar na hoileáin thiar, tá ganntanas mór tithíochta ar phraghas réasúnta. 

Is iad na cúiseanna céanna atá leis sin i ngach áit – cíosanna arda, praghasanna arda, ganntanas tithíocht phoiblí agus sóisialta, infheisteoirí ag ceannach tithe mar thithe saoire nó mar réadmhaoin infheistíochta, deacrachtaí ó thaobh ceadúnas pleanála a fháil, agus tithe á bhfágáil tréigthe go forleathan. 

Tá an ghéarchéim tithíochta ar cheann des na cúiseanna is mó nach féidir le daoine óga ó na ceantracha seo cur fúthu sa Ghaeltacht agus a gclanna a thógáil ann. 

Más saol trí Ghaeilge atá uainn, is mithid dos na pobail Ghaelacha sin an deis a bheith acu cur fúthu san áit gur mhian leo, bíodh sin sna Gaeltachtaí tuaithe nó sna cathracha móra.

Ní haon chomhghuaillithe linn sa streachailt seo na tiarnaí talún ná a gcuid gníomhairí.

Fáilteoimis roimh fheiceáileacht na Gaeilge i measc an phobail, ach ná cuirimis aon dallamullóg orainn féin maidir le cé hiad siúd a bhfuil leas na Gaeilge agus a pobail trí chéile mar sprioc acu agus cé hiad siúd nach bhfuil uathu ach brabach a bhaint as an dteanga. 

Mar a rinne Máirtín Ó Cadhain ina léirmheas ar Ghluaisteacht na Gaeilge, nílimid ach ag dearbhú an chogadh aicmíocht atá ar bun cheana féin. Is iad, mar a dúirt sé, na Petie O’Sheas, na Fullers, agus óstáin na Rosa, agus is iad, dar linne, leithidí Northern Property sa lá atá inniu ann, atá ag cur an chogaidh sin, “dhá fheidhmiú go nimhe neánta ó lá go lá agus ó bhliain go bliain in aghaidh na haicme íochtair agus a gcultúir.”

Ina n-aghaidh siúd ar mian leo míleas a bhaint as an teanga, tá moladh an Cadhnaigh an tráth sin fós ina cheart fosta:

“An áit is tréine an dushlán in aghaidh an rachmais, in aghaidh na héagóra, ar son na bhfann agus na mbocht, bíodh fáinne Gaeilge an Choirnéil le feicéail agus leas dá bhaint as anois nár shamhlaigh an Coirnéal ariamh.” 

Mar a dúirt sé i leith slánú na Gaeilge – “Ní féidir an slánú seo a dhéanamh ach le Athghabháil na hÉireann – seilbh na hÉireann agus a cuid maoine uilig a thabhairt ar ais do mhuintir na hÉireann.” Nílimid den tuairim gur aon chabhair chuige sin a gheobhaimid ó Northern Property.

(English/Sacs-Bhéarla below/thíos)

Maíonn Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, mórtas an tsaoil as gurb í an ollscoil is Gaelaí ar dhroim an domhain ar fad. Ní fíor sin ná baol air, go deimhin. Cé gur thograíodar fógraí oifigiúla dátheangacha a chur amach le déanaí, is in aimhréir atá a cleachtadh teangeolaíoch, ní airímid scaipthe gan téagar. 

Tá an cinneadh is déanaí, an riachtanas Gaeilge d’fhoireann na hOllscoile a chealú, á bréagnú agus a chruthú gur béalghrá ar fad iad na comharthaí dátheangacha, an Scéim Teanga agus na polasaithe Gaeilge oifigiúla ar fad, gur briathra gan bhrí iad nach sásaíonn, ná ní shásóidh, muid. 

Is masla agus buille boise é seo in aghaidh bhaill Fhoireann na hOllscoile a chaith dúthracht mhór leis an nGaeilge a fhoghlaim agus a d’fhreastal ar ranganna Gaeilge, agus iad á dhéanamh sin taobh amuigh dá gcuid uaireanta oibre agus ag íoc astu as a bpócaí féin, níos minice ná a mhalairt. 

Ar an taobh eile den scéal, ach an-chosúil go deo, níl an chuma ar Chomhaltas na Mac Léinn go bhfuil an tsalacharaíl de pholasaí Gaeilge féin acu; is uathu a fhaightear r-phoist Bhéarla amháin agus iad ag fógrú imeachtaí agus gníomhaíochtaí. Is dócha go gceapann siad go bhfuil siad ionchuimsitheach trí neamart a dhéanamh sa nGaeilge ina leithéid d’fhógraíocht? 

A cheartmhalairt an fhírinne, óir is neamart ar chuid mhór de phobal na mac léinn atá ann agus déantar an deis a cheilt ar na mic léinn gan Ghaeilge chun an bhundúil seo de shaol na hOllscoile a fheiceáil agus a bheith páirteach inti. 

Tá fianaise dhamanta ann gur comhlacht frith-Ghaeilge tríd is tríd é Comhaltas na Mac Léinn, dream atá dúghafa leis an airgead, le brabús agus le cumhacht. Dhúnadar Caife na Gaeilge in Áras na Gaeilge de bhithinn a gcuid aineolais féin ar an airgeadas agus ar an gcultúr fré chéile agus ba ar an mbainistíocht agus ar an gcosmhuintir ag an gcuntar a cuireadh an milleán. 

Ní ach tar éis agóidí a d’eagraigh an Cumann Gaelach, tar éis mhíshástacht ghlórmhar bhaill fhoireann agus mhic léinn na hOllscoile, agus tar éis feachtais litreacha ag na mic léinn, cuid acu ag diúltú an tobhach mac léin bliantúil a íoc, agus tar éis idirghabháil údaráis na hOllscoile faoi dheireadh is faoi dheoidh, a thuig an Comhaltas an dearg dhánacht dhall a rinneadar, cheapfá, agus deonaíodh an t-aon spás lán-Ghaeilge ar an gcampas a athoscailt, an t-aon spás fíor-lán-Ghaeilge i gCathair na Gaillimhe ar fad, is dócha. 

Is printísigh de pholaiteoirí iad ceannairí an Chomhaltais, líon mór díobh ina gcinneadóirí stáit amach anseo, agus is ag buanú na diceatóime claonpháirtíní mífheidhmiúla a bheas céatadán nach beag díobh, déscaradh bréige atá ag cur pairilise ar dhaonlathas na hÉireann ó thús báire. 

Maidir le teanga na Gaeilge taobh istigh den Ollscoil fré chéile, déanann OÉ Gaillimh aithris agus athléamh náireach ar pholasaithe Phoblacht na hÉireann ó bhunú an Stáit i leith. 

Éist leis seo, a Chiaráin Ó Dochartaigh, a Úachtarán Údarás na hOllscoile, agus tusa, a Mháire Geoghegan-Quinn, a Chathaoirleach, ní stadfaidh muide, Misneach in éineacht le pobal Gaeilge Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, go dtí go stadfaidh an Ollscoil as ár bpobal a mhilleadh, go dtí go stadfar as muide a mhaslú lá i ndiaidh lae, bliain i ndiaidh bliana, go dtí go ndearbhóidh sibhse go mbí áit bhuan sheasmhach do theanga na Gaeilge sna curaclaim agus sa bhfoireann agus sna seirbhísí ar fad atá ar chúram na hOllscoile. 

Caithfear seo a chumhdú agus a shonrú i sainliosta oibleagáidí agus dualgas i gCairt a chuirfeas an Ollscoil faoi bhuancheangal maidir leis an nGaeilge agus a pobal. Táimid faoi réir tabhairt faoi ghníomh radacach leis an sprioc seo a bhaint amach. Éistigí linn!

—–

The Irish language in NUIG – Language Requirements for University Staff rescinded

NUIG pride themselves on being the most Gaelic university in the universe! Although they recently graciously started sending out official announcements bilingually, their linguistic practise is inconsistent, not to say scatter-brained and vacuous. 

Their latest decision to drop the Irish language requirement for staff belies the fact that all the bilingual signage, the Scéim Teanga and all of the official Irish-language policy is mere lip-service, which does not and will not satisfy us. 

It is an insult and a slap in the face to the University’s staff who have been diligently learning Gaeilge and attending courses, more often than not outside their working hours and at their own expense. 

On the other hand, albeit very similarly, Comhaltas na Mac Léinn, OÉ Gaillimh NUI Galway Students’ Union do not seem to have a linguistic policy at all; they regularly send out English-only e-mails when they advertise events and activities. 

Perhaps they think they are being inclusive by disregarding the Irish language in such announcements? The very opposite is true as they disregard a substantial part of the student community and deprive non-Irish-speaking students of the opportunity to see and interact with the Irish-language element of the University. 

Comhaltas na Mac Léinn have previously proved themselves to be, by and large, an anti-Irish-language body, who are obsessed with money, profit and power. They shut down Caife na Gaeilge in Áras na Gaeilge due to their own financial and cultural illiteracy, blaming management and the little people at the counter. 

Only after protests organised by An Cumann Gaelach, staff and students’ vociferous opposition, and a letter campaign from individual students, some of whom refused to pay the annual student levy, and after a tardy intervention of the University’s authorities, did they appear to realise their temerity and deigned to reopen the single Irish-language community space on the campus, if not in the whole City of Galway.

The leaders of the Comhaltas are politicians in training, a substantial number of them future decision-makers and a significant percentage of them will become perpetuators of the dysfunctional partisan dichotomy that has paralysed Irish democracy since its inception. 

As regards the Irish language in the University as a whole, NUIG mimics, or rather apes, the policies of the Irish Republic since day one. 

Listen to this, Mr President of Údarás na hOllscoile, Ciarán Ó Dochartaigh, and you too, Ms Cathaoirleach Máire Geoghegan-Quinn, we, Misneach in union with the Irish-speaking community of Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, shall not stop until the University stops ruining our Gaeilge community, until it stops insulting us day after day, year after year, until you vouch that there be a secure and permanent position for the Irish language, as regards all the curricula, the staff and the services that the University is responsible for. 

This must be enshrined and stipulated in a list of specific and permanent obligations and duties in a binding Charter of the University. We are ready to take radical action to achieve this objective. Éistigí linn!

Ar maidin roinneann ball dár gcuid, Katie Rua, a scéal faoin méid atá ag titim amach le cúrsaí póilíneachta agus dlí thall i Sasana. Tá an stát thall ag cur cos ar bolg ar lucht agóide. Tá seo tar éis tarlú sa gcomhthéacs gur dhúnmharaigh póilín de chuid an Met i Londain Sarah Everard.

Is mithid dúinne abhus foghlaim ón méid atá ag tarlú agus bheith réidh chun cur ina coinne.

Cheana féin rinneadh iarracht sna Sé Chontae daoine a chúiseamh a raibh ag agóidíocht ar son cearta na ndaoine dubha bheith beo gan brúidiúlacht agus foréigin a fhulaingt.

Sna Sé Chontae Fhichead is féidir linn bheith cinnte de go bhfuil leithéidí Leo Varadkar, Helen McEntee agus Drew Harris ag breathnú le díol spéise ar an Police and Crime Bill (2021) atá beartaithe i Westminster.

Dár ndóigh, seasaimid i gcoinne na bpolasaithe seo agus lenár gcomrádaithe sna gluaiseachtaí forásacha thall.

—-

Tá cónaí orm i dtuaisceart Shasana agus nuair a chonaic mé go raibh an stát ag iarraidh srian a chur leis ár gcearta agóid a dhéanamh, chuaigh mé isteach inár ngrúpa ‘Reclaim the Night’ áitiúil. 

Ba léir ón tús nár thacaigh na daoine a bhí i gceannas ar an ngrúpa sin le hagóid mar bhealach chun a bheith ag troid ar ais. Bhí caint ar an obair a bhí ar siúl acu ‘sa chúlra’. B’fhéidir go n-eagróidís rud éigin in am trátha, a luaithe a cheadaíonn na póilíní agóidí arís. B’fhéidir go ndéanfaidís plaiceanna ar Zoom. 

Faoi mar a tharla sé, bhí an grúpa á reáchtáil ag an SWP (Socialist Workers Party) cheana féin, dream a bhfuil stair uafásach ag baint leo maidir le mná a chosaint. Ní raibh mise ag iarraidh fanacht sa chúlra agus mar sin, d’eagraigh mé roinnt againn agóid an deireadh seachtaine sin.

Bhí an-rúndacht ag baint leis, fiú dóibh siúd a bhfuil blianta taithí againn. Gearradh fíneáil £10k ar lucht eagraithe agóidí cheana féin agus bhí sé go hiomlán mídhleathach bailiú le chéile ag an am sin. 

Chonaic muid freisin an foréigean a úsáideann na póilíní i gcoinne ár gcomrádaithe i gcathracha eile. Fuair duine dár gcomheagraithe roinnt glaonna ó na póilíní sna laethanta roimh an agóid. Níl a fhios againn cén chaoi a bhfuair siad a n-uimhir.

Ba é sin an chéad uair riamh ina raibh eagla mo chraicinn orm nuair a bhí mé ag agóid. Chuaigh roinnt againn i ngráscar le heite na deise antoiscí cheana féin ach ba dhifriúil ar fad an rud é a léirsiú i gcoinne na bpóilíní agus na gcumhachtaí go léir atá acu. 

Agus mé ag taisteal isteach sa chathair, gan cáipéisí aitheantais i mo sparán, thuig mé cén phribhléid a bhí agam chun a bheith in ann roghnú gan a bheith páirteach nuair a éiríonn rudaí ró-scanrúil. 

Tá sé deacair cur síos a dhéanamh ar leibhéal na feirge atá inár slua i dtreo na bpóilíní, ach bhí sé spreagúil an oiread sin daoine a fheiceáil a tháinig amach ar na sráideanna.

Thug na póilíní, a bhí ag béicíl ‘NO PROTESTING’, plaiceanna do dhaoine áirithe. Rinneadh gabhálacha ach chuir muid tacaíocht ar fáil agus tháinig mórchuid na ndaoine abhaile slán sábháilte.

Tar éis na hagóide, fuair ár gcomheagraí tuilleadh glaonna ó na póilíní. Ghlac siad comhairle dlí, d’fhreagair siad an glaoch, ní dúirt siad ach ‘no comment’, agus d’iarr siad ar na póilíní gan glaoch a chur orthu feasta. 

Ghlaoigh na póilíní ar ais ó uimhir eile an lá dár gcionn. Nuair a fiafraíodh díobh cén chaoi a raibh an uimhir seo acu, dúirt na póilíní “mura bhfuil tú chun labhairt linn, níl muid chun labhairt leat”, agus chuir siad síos an fón. Chuala muid tuairiscí den chineál céanna ar fud na tíre.

Bhí eagla ar gach duine s’againne. Níor shíl mé riamh nuair a bhí mé óg go bheinn ag caitheamh mo chuid tráthnónta ag cruinnithe faisnéise dlí agus ag foghlaim cad atá le déanamh agat má ritheann capaill póilíní chugat. 

Ach is é an t-aon rogha eile ná faic a dhéanamh agus iad ag baint ár gcearta ar shiúl dínn agus i dtaca le holc, is é ár n-eagla an praghas atá muid sásta a íoc.

Má theastaíonn uait troid ar ais i gcoinne córais den sórt seo agus troid ar son saol níos fearr don chosmhuintir cibé áit ina bhfuil tú, bí i dteagmháil agus glac ballraíocht linn inniú: https://www.misneachabu.ie/glac-ballraiocht-linn/

Tá ceist athaontú na tíre go mór i mbéal an phobail i láthair na huaire. An tseachtain seo caite pléadh an cheist ar Claire Byrne Live ar RTÉ.

Ach, i ndáiríre, ó chinn an tAontas Eorpach agus Rialtas na Breataine teorainn eacnamaíochta na tíre a lonnú i Muir na hÉireann, tá an cheist ag dó na geirbe do na haontachtóirí ó Thuaidh níos mó ná riamh roimhe.

Go dtí seo, tá an dioscúrsa tar éis a bheith an-chúng. Tá béim ar cheisteannaí siombalacha, amhail bratachaí, amhráin náisiúnta agus teidil chumhachta ar nós Taoiseach agus Tánaiste.

Dealraíonn sé go bhfuil leithéidí Leo Varadkar sásta ísliú céime a thabhairt do stádas oifigiúil na Gaeilge. Is fiú an tseift seo aige a thuiscint i gcomhthéacs stráitéis páirtithe na heite deise ó Dheas.

Is mian le bunaíocht an Sé Chontae Fhichead neamhaird a dhéanamh do na buncheisteannaí socheacnamaíochta a spreagfaidh daoine chun an athaontaithe.

Ach, má tá an t-athaontú le tarlú ar aon chuma, b’fhearr leo go dtiocfadh stát Dhá Chontae is Tríocha nualiobralach ar an bhfód – stát ina mbeadh “meas” léirithe don “dá thraidisiún”, ach stát ina mbeadh an lámh in uachtar ag lucht an rachmais go fóill.

Mar is eol dúinn, ní dhearna Fine Gael ná Fianna Fáil faic ar son na Gaeltachta ná na Gaeilge leis na blianta anuas ach tua na gciorruithe a bhualadh anuas uirthi.

In’ ainneoin sin, beidh an dá dhream sásta leas a bhaint as ceist na teanga mar thicéad gill. Creidtear go sásófar sciar de na haontachtóirí má thugtar ísliú stádais don teanga.

I ndáiríre, na haontachtóirí sin atá chomh binbeach in aghaidh na Gaeilge, níl seans dá laghad go vótálfaidís ar son Éire Aontaithe ar aon chaoi. Ar an lámh eile, tá sciar den phobal aontachtach nach bhfuil i gcoinne na Gaeilge, nó atá ina bhfabhar fiú, mar a bhfeicimid ó obair Linda Ervine agus daoine eile nach í.

Shásódh bunreacht nua, ina mbeadh cearta ar chomhchéim ag dreamanna mionlaigh, an chuid sin den phobal aontachtach. Ní gá go mbeadh ísliú stádas don Ghaeilge i gceist ina leithéid de bhunreacht, ach go mbeadh sé soiléir nach sárófar “cearta” na n-aontachtóirí cloí leis an mBéarla más é sin a roghnaíonn siad.

Is mithid do na Gaeil teacht le chéile, na heagraíochtaí stáit ach go háirithe, chun dul i ngleic le hathaontú na tíre nó fágfar ar leataobh an teanga.

An rud atá de dhíth ná gluaiseacht ón mbun aníos a mbeadh ag éileamh Phoblacht na n-Oibrithe don stát nua – sé sin go mbeadh na hoibrithe i gceannas ar a láthair oibre agus go mbeadh córas daonlathach ann i dtaobh na cumhachta polaitiúla agus na teanga de.

Mar is eol dúinn, faraor, is mór an bhearna uaireanta idir an rud atá de dhíth agus an rud atá réadúil san am i láthair.

An rud a bhí soiléir ó chlár Claire Byrne, ná go raibh gach aon tuairim le cloisteáil ann ach tuairim an Chonghailigh agus tuairim an Chadhnaigh. Tá faitíos ar an mbunaíocht roimh an traidisiún sin.

Mar sin, cuirimis an traidisiún sin i lár an aonaigh.

Iarrfaimis córas sláinte uilíoch don tír ar fad, córas tithíochta poiblí faoi stiúir an stáit, cearta oibrithe feabhsaithe do chách, infheistiú ollmhór san infreastruchtúr glas, agus athdháileadh maoine ó chomhlachtaí móra ilnáisiúnta i dtreo na seirbhísí poiblí.

Iarrfaimis, anuas air sin, deireadh le ról na hEaglaise Caitlicí i gcúrsaí sláinte agus oideachais na tíre, deireadh leis an gcóras oideachais príobháideach, cearta ginmhillte don tír, cearta féiniúlachta, agus cothromaíocht pá.

Tá dualgas orainn iarracht a dhéanamh an dioscúrsa a stiúradh sa chaoi is go mbíonn cur agus cúiteamh faoi na nithe forásacha seo.

COMHARCHUMANN: eagraíocht nó gnó ar leis na hoibrithe nó le lucht a úsáidte é.

Tá scéal na gcomharchumann bocht go leor in Éirinn i gcomórtas le tíortha eile. An bhfuil cleas á chailleadh againne Gaeil anseo? Caidé an ról atá le himirt ag coincheap an chomharchumainn maidir leis an chumhachtú eacnamaíoch atá de dhíth go géar ar phobail na Gaeltachta agus na Gaeilge?

Tá beirt oibrithe de chuid Trademark Belfast, mar atá an Dr Stiofán Ó Nualláin agus Alice McLarnon, ag gabháil a labhairt linn fá chúlra agus fá staid reatha na comharfhiontraíochta, taobh le heolas praiticiúil a thabhairt.

Mar chuid de chúramaí na beirte seo ag Trademark, cuidíonn siad comharchumainn a bhunú agus a fhorbairt. Is ball bunaithe í Alice den Belfast Cleaning Society, comharchumann a bhfuil ag éirí leis le beagnach deich mbliana anois, agus pléifidh sí an taithí phearsanta sin linn.

Is féidir tuilleadh a léamh anseo fána gcuid oibre le Trademark agus anseo fán Belfast Cleaning Society.

Chun clárú don chruinniú seol r-phost chuig eolas@misneachabu.ie

Dáta: Déardaoin an 22ú Aibreán

Am: 7 i.n. – 8 i.n.

Áit: ar líne, ar Zoom

Is caint é seo a thug Elin Hywel ag Meitheal Misneach a thit amach ar líne le déanaí. Tá Elin ina cathaoirleach ar ghrúpa oibre na bpobal inbhuanaithe i gCymdeithas. Tá baint aici le Undod, grúpa neamhspleáchais radacaigh na Breataine Bige, chomh maith. Tá an leagan Gaeilge le fáil thíos faoin mBreatnais.

Mae’r argyfwng tai yn llawer hynach na’r pandemig. Ers canol y ganrif ddiwethaf rydym wedi bod yn brwydro ac yn ymgyrchu i warchod cymunedau Cymru.

Mae iaith yn annatod a chymuned. Nid yn unig cymunedau Cymraeg eu iaith ond pob cymuned Gymreig.

Os Cymru yw eich lle chi yna mae’r Gymraeg yn iaith i chi, mae’n iaith sydd yn ein clymu i le.

Mae’n braf meddwl nad oes dim un di-Gymraeg yng Nghymru – dim ond rhugl neu dysgu, pawb yn rhywle rhwng dau begwn. Mae hyn yn wirionedd o ganlyniad amlygiad ein iaith ar draws ein cymunedau – arwyddion ffordd, arwyddion dwyieithog mewn siopau neu gofodau cyhoeddus, neu efallai fod clywed cyflwyniad Cymraeg i gael dewis opsiwn Saesneg wrth ffonio meddygfa neu gwmni traws wladol.

Yn debyg iawn i angen cymuned mae isadeiledd syn pwysleisio’r Gymraeg gyntaf ac sy’n gynhwysol yn bwysig iawn i’n iaith.

Mae Cymdeithas yr Iaith yn cydnabod yr angen am ofodau Cymraeg yn ein hymgyrch am 1,000 o ofodau uniaith Gymraeg.

Ond heb siaradwyr a defnydd cyson gall iaith fynd i fod yn farwaidd neu diflannu yn llwyr. Mae cynnal cymunedau daearyddol o siaradwyr Cymraeg sydd â’r gallu i fyw yn y Gymraeg yn ddyddiol yn hanfodol i warchod, cynnal a datblygu ein iaith i genedlaethau’r dyfodol.

———

Tá an ghéarchéim tithíochta i bhfad níos sine ná an phaindéim. Ó lár an chéid seo caite i leith tá muid ag troid agus ag feachtasaíocht chun pobail na Breataine Bige a chosaint.

Ní féidir teanga agus pobal a scaradh óna chéile. Ní pobail na Breatnaise amháin atá i gceist ach gach uile phobal sa mBreatain Bheag ar fad.

Más í an Bhreatain Bheag an áit a bhfuil cónaí ort, is leat féin í teanga na Breatnaise; is teanga í a cheanglaíos d’áit faoi leith muid.

Is deas an smaoineamh é nach bhfuil duine ar bith ann nach bhfuil Breatnais aige sa mBreatain Bheag—nach bhfuil aon duine ann ach líofa nó ag foghlaim, tá gach uile dhuine in áit éigin idir an dá phol úd.

Is fíor é sin de bharr gur éirigh ár dteanga feiceálach—comharthaí bóthair, comharthaí dátheangacha sna siopaí nó i spásanna poiblí, nó b’fhéidir go gcloisfeá an Bhreatnais i dtús báire ag tairiscint rogha Béarla duit agus tú ag cur glaoigh ar ionad sláinte nó ar chomhlacht trasnáisiúnta.

Cosúil le haon riachtanas pobail, tá bonneagar (infreastruchtúr) cuimsitheach a ligeas béim ar an mBreatnais i dtús báire an-tábhachtach dár dteanga.

Aithníonn Cymdeithas yr Iaith an gá atá le spásanna Breatnaise agus tá feachtas ar bun againn chun 1,000 spás Breatnaise aonteangach a bhaint amach.

Ach in éagmais cainteoirí agus gan í a bheith in úsáid bhuan, seans go mbainfear brí agus beocht as an teanga nó go n-imeoidh sí ar fad gan tásc gan tuairisc.

Ní foláir pobail thíreolaíocha de chainteoirí Breatnaise a choinneáil, pobail fhearainn a fhéadas a bheith ag maireachtáil sa mBreatnais ó lá go lá, i riocht’s go mbeidh ár dteanga á coimhéad agus á cothú agus á forbairt le haghaidh na nglún a éireos aníos amach anseo.

~ Buíochas le Hynek Daniel Janoušek as an sliocht a aistriú.

Mar chuid de Meitheal Misneach beidh muid ag reáchtáil caint ar Zoom a thugann aghaidh ar cheann de na ceisteanna is práinní in Éirinn agus i dtíortha eile ina bhfuil pobal teanga mhionlaithe – ‘sé sin ceist na tithíochta.

Teideal an phléphainéil ná “An Tithíocht: Bunriachtanas Beatha Teanga”

Beidh sé ar siúil Dé Sathairn an 13ú Feabhra ag a 3 i.n. ar Zoom.

Más mian leat clárú don ócáid seo seol d’ainm chugainn tríd r-phost a sheoladh chuig eolas@misneachabu.ie agus seolfar an nasc Zoom chaoi chugat.

Tá gníomhaithe againn ó cheantracha Gaeltachta in Éirinn, in Albain agus ó phobail Bhreatnaise sa Bhreatain Bheag chun léargas a thabhairt ar na coinníollacha agus na feachtais éagsúla sna dúichí s’acu féin.

Is cinnte go mbeidh neart le foghlaim ag gníomhaithe pobail, Gaeil, agus daoine eile nach iad ón bpléphainéal spéisiúl seo.

Na cainteoirí:

Eilís Nic Eibhearáird; Ball den ghrúpa Caomhnú Ráth Chairn atá ag feachtasaíocht chun an ceantar Gaeltachta sin a choinneáil slán ó eastát tithíochta atá beartaithe a scriosfadh an ceantar ó thaobh na teanga de.

Elin Hywel; Tá Elin ina cathaoirleach ar ghrúpa oibre na bpobal inbhuanaithe i gCymdeithas agus is ball de Mhisneachd in Albain í freisin. Tá baint aici le Undod, grúpa neamhspleáchais radacaigh na Breataine Bige, chomh maith.

Cárthach Ó Faoláin; As Cill an Fhuarthainn i Rinn Ua gCuanach é Cárthach. Tá céim sa Dlí agus sa Ghaeilge aige ó Choláiste na hOllscoile, Corcaigh, agus tá Máistreacht ar bun aige sna hábhair chéanna. Scríobh sé aighneacht i gcoinne na forbartha tithíochta ina cheantar féin agus tá sé gníomhach i saol cultúrtha na háite.

Fiona Nic Ìosaig; Is as Uibhist do Fiona agus is ball í de Mhisneachd sna hOileáin Thiar in Albain. D’fhoilsigh Misneachd “Plean Radacach do Ghaeilge na hAlban” le blianta beaga anuas agus bíonn tionchar acu ar an ndioscúrsa faoin ngéarchéim teanga i nGaeltacht na hAlbain i gcónaí.

Más ball de MISNEACH thú agus más mian leat páirt a ghlacadh sa Mheitheal féin – a bheidh ar siúil idir 10 r.n. agus 2 i.n. an lá céanna – seol d’ainm chuig eolas@misneachabu.ie agus luaigh gur mhaith leat freastail ar an Meitheal

Seo a leanas litir a sheol beirt phríomhoide i gCorcaigh, le tacaíocht Gael-Taca agus Misneach, chuig An Chomhairle Mhúinteoireachta maidir le droch-chaighdeán Gaeilge roinnt mhaith múinteoirí sa stát.

An tUas. Seán McMahon,  

Cathaoirleach,  

An Chomhairle Mhúinteoireachta  

A Sheáin, a chara,  

Táimid ag scríobh chugat, mar ghrúpa eagraíochtaí/scoileanna difriúla, chun a léiriú go bhfuil imní mhór orainn faoi roinnt mhaith mhúinteoirí nua-cháilithe de chuid na tíre seo, faoi mar atá deimhnithe ag an gComhairle Mhúinteoireachta; ach a bhfuil caighdeán íseal ag roinnt mhaith acu sa Ghaeilge.  

Ní inniu ná inné an fhadhb seo nó an laige seo bheith tugtha faoi deara maidir le córas oideachais na hÉireann. Léiríodh an fhadhb seo bheith ann fadó riamh an lá.   

Muna bhfuil múinteoir in ann an Ghaeilge a labhairt is a scríobh go cruinn is go beacht; cén seans atá ag an bpáiste óg?  Is bocht an scéal é go deimhin.   

B’é Príomhchigire na Roinne sin, Harold Hislop, a d’aithin an fhadhb an chéad lá nuair a dúirt sé i 2016 go hoscailte go raibh laigí ollmhóra i múineadh na Gaeilge i mbunscoileanna agus meánscoileanna. 

Baineann an fhadhb seo nó an gearán atá againn leis an nGaeilge. Bíodh is go bhfuil COGG ann agus cúpla rud fónta ann le tamall de bhliantaibh .i. an cúrsa nua B.Oid (le Gaeilge) i gColáiste na hOllscoile Corcaigh; mar sin féin is bocht an scéal é go bhfuil orainn mar scátheagraíocht dul i ngleic leis seo.    

Tar éis dúinn a bheith ag caint le príomhoidí timpeall na tíre, i nGaelscoileannago háirithe, deir siad linn nach féidir leo teacht ar mhúinteoirí; atá díreach críochnaithe sna Coláistí Oiliúna éagsúla; agus dóthain Gaeilge acu chun bheith ag múineadh sna scoileanna sin.    

Ní tharlódh a leithéid in aon tír eile ar domhan; is ábhar náire é. Más múinteoir thú, i scoil náisiúnta, ba cheart go mbeifeá ábalta do theanga náisiúnta.i.an Ghaeilge a labhairt agus a mhúineadh.   

Ní amháin sin ach ba cheart go mbeadh an múinteoir in ann Gaeilge agus grá don Ghaeilge a mhúineadh do na páistí óga.  Mol an óige mar déarfá.    

Chomh maith leis sin, tá na múinteoirí seo á gclárú go héasca is gan dua leis an gComhairle Mhúinteoireachta.

Tá an cat as an mála, áfach.  Níl sé seo maith go leor. Is mian linn cur ina choinnibh sa tslí cheart.     

Nuair a rinneamar gearán leis an Roinn Oideachais agus Scileanna faoi na Coláistí Oiliúna agus caighdeán íseal roinnt mhaith de na múinteoirí tar éis dóibh oiliúint a chur orthu mar dhea ar feadh ceithre bliana, ní raibh le clos againne ach bodhaire Uí Laoire.    

Is fiú a rá gur cuireadh oiliúint ghairmiúil a mhair 4 bliana ar an iomlán ar ábhar múinteoirí dá leithéid.  Is mian linn é seo a léiriú.  Níl sé maith go leor. Ceap magaidh atá ann nuair nach bhfuil an múinteoir in ann Gaeilge a labhairt nó sásta í a labhairt gan trácht. 

Ní ionsaí pearsanta é seo, áfach, ar aon mhúinteoir atá sa bhád sin.  Is mian linn an fhadhb seo a léiriú sa tslí cheart go soiléir is go macánta.      

Thug an Roinn le fios is léirigh an Roinn go soiléir gurb í an Chomhairle Mhúinteoireachta atá freagrach as caighdeán na múinteoirí i ndeireadh na dála agus iad ag iarraidh clárúchuige sin; agus mar sin is cuma cén chéim atá acu ón gColáiste Oiliúna féin.    

Dá bhrí sin, is mian linne na ceisteanna seo a leanas a chur ortsa/oraibhse:  

1. Cén fhianaise atá ag an gComhairle Mhúinteoireachta go bhfuil Gaeilge de chaighdeán áirithe ag múinteoirí nua is iad ag dul isteach sa chóras oideachais? An bhfuil aon tslat tomhais ann?  
2. Cén caidreamh atá idir an Chomhairle agus na Coláistí Oiliúna chun a dheimhniú go bhfuil Gaeilge labhartha agus scríofa ag na múinteoirí seo atá díreach tar éis céim a bhaint amach?  
3. An ndearna an Chomhairle aon imscrúdú faoin scrúdú agus faoi leibhéal an scrúdaithe sin sna Coláistí Oiliúna chun a dheimhniú go bhfuil na múinteoirí céanna cáilithe chun Gaeilge a mhúineadh? An bhfuil aon ionchur ag an gComhairle sa phróiseas seo?  
4. Cén freagra a bhí ag an gComhairle Mhúinteoireachta maidir leis an aiseolas ó na cigirí sin agus ar an ráiteas ón bPríomhchigire go raibh laigí ollmhóra i múineadh na Gaeilge i gcóras oideachais na hÉireann?   

Táimid den tuairim gur ag dul in olcas atá an scéal is baolach agus táimid an-bhuartha ar fad faoi thodhchaí na Gaeilge nuair nach bhfuil fiú Gaeilge labhartha ag múinteoirí na linne seo agus iad ag múineadh ranganna timpeall na tíre.

Tá príomhoidí bréan den fhadhb seo a bheith ann bliain i ndiaidh bliana agus táimid ag lorg freagra éigint ón gComhairle. Má tá an Chomhairle freagrach as caighdeán na múinteoirí i ngach réimse eile den chóras oideachais, tá siad freagrach as caighdeán Gaeilge na múinteoirí chomh maith.

Ní mór don Roinn Oideachais beart a dhéanamh de réir a bhriathair.  Ní mór do dhaoine labhairt amach is a rá go mb’fhéidir nár cheart do dhuine dul le múinteoireacht muna bhfuil Gaeilge cuíosach maith ag duine.  Táimid ar thóir aiseolais ón gComhairle. 

Táimid ag súil go mór le cloisteáil uait / uaibh. 

Is sinne le meas,  

Gael-Taca, Corcaigh

Misneach

Adrian Breathnach  (Príomhoide, Gaelscoil Pheig Sayers) 

Íde Ní Dhubhagáin (Príomhoide, Gaelscoil Mhachain)

Tarraingíodh raic ar líne ag tús an tsamhraidh maidir le cead pleanála a thug an Bord Pleanála d’fhorbairt eastát tithíochta 28 teach agus teach ósta trí stór i gcroílár Ghaeltacht na Mí, Ráth Chairn.

Má mheasann tú gur ait an rud é cead pleanála a thabhairt d’fhorbairt den mhéad seo i mbaile chomh beag sin, bhuel, ní tú amháin a mheasann sin – mheas cigire an Bhoird Pleanála an rud céanna, ar an gcéad dul síos!

Is baile beag é Ráth Chairn — níl cónaí ach ar tuairim is 300 duine, nó níos lú ná sin fiú, i gcroílár Ráth Chairn. Níl éileamh ar na tithe nua seo, ach is í an fhadhb is mó a bhaineann leis an bhforbairt sheafóideach seo, an dochar a dhéanfadh sí don Ghaeilge sa cheantar.

Ar an gcéad dul síos, ní leor an coinníoll suarach teanga sa chead pleanála leis an nGaeilge a chosaint sa cheantar – agus is cinnte nach bonn sochtheangeolaíochta a bhí leis an gcoinníoll sin. Anuas air sin, fágann lúb ar lár sa choinníoll gur féidir leis an bhforbarthóir an coinníoll teanga a chur ar ceal, má aontaítear i scríbhinn é.

Sin é, a chairde, casadh sa scéal.

Ní hamháin go bhfuil an fhorbairt seo i bhfad rómhór do Ráth Chairn (agus go mbeadh an t-óstán ag dul in iomaíocht le mná tí an cheantair a chuireann seirbhís B’n’B ar fáil agus leis an gclub áitiúil!).

Ní hamháin nach leor an coinníoll teanga a luaitear sa chead pleanála leis an nGaeilge a chosaint.

Ní hamháin go raibh cigire an Bhoird Phleanála féin glan i gcoinne na forbartha seo.

Ach barr air sin ar fad, is féidir leis an bhforbarthóir féin cinneadh a dhéanamh gan an coinníoll teanga a chur i bhfeidhm ar chor ar bith.

Níl léamh, scríobh ná insint béil ar an dochar a dhéanfadh an fhorbairt seo don Ghaeilge sa Ghaeltacht álainn seo.

Ní bheadh cosaint ar bith aici in aghaidh an Bhéarla, go háirithe ós rud é gur cheantar beag é Ráth Chairn, atá timpeallaithe ag bailte gallda cheana féin. Ní hé go bhfuil muintir Ráth Chairn ag iarraidh daoine a choinneáil amach, ach caithfimid ár dteanga dhúchais a chosaint.

Ní i Ráth Chairn amháin atá a leithéid de sheafóid ag tarlú na laethanta seo. Cuireadh isteach ar chead pleanála sa Rinn, le heastát tithíochta 46 teach a fhorbairt.

Is cosúil, áfach, go bhfuil Comhairle Contae Port Láirge rud beag níos toilteanaí coinníollacha a leagan síos maidir le cosaint na Gaeilge sa cheantar ach is scéal eile é sin.

Beidh an chéad éisteacht eile d’athbhreithniú breithiúnach chás Ráth Chairn, a thosaigh i mí Mheán Fómhair na bliana seo, ar siúl ag tús mhí na Nollag.  

~ le Elisaveta Nic Eibhearáird