Tá rialtas nua, agus aire oideachais nua leis, ar na bacáin ag tús na bliana úire. Ní haon ionadh é a rá go mbeidh buairt ar phobal na Gaeilge, agus na Gaelscolaíochta, faoi cheapachán an aire oideachais nua.

Chuir an t-iar-aire oideachais, Norma Foley, Fianna Fáil, le líon na ndíolúintí ón nGaeilge ag leibhéal na hardteistiméireachta agus le titim ar líon na ndaltaí in earnáil na Gaelscolaíochta.

Laige ollmhór sa chóras oideachais faoi láthair is ea an easpa polasaí don oideachas lán-Ghaeilge le spriocanna uaillmhianacha ann. Tá an chuma air go bhfuil an Roinn Oideachais ag obair i dtreo polasaí a bheidh ina shop in áit na scuaibe a fhoilsiú.

Is fiú breathnú ar an tráth ar tugadh isteach polasaí cuimsitheach, ‘radacach’ fiú, sa chóras oideachais, nuair a tugadh isteach an saoroideachas don dara leibhéal in 1966.

Ceann de na laigí ba mhó i gcóras oideachais an stáit i lár an fhichiú haois ba ea nach raibh saoroideachas ann ag leibhéal na hiar-bhunscoile. Bhí táillí i gceist do na hiar-bhunscoileanna ag an am – mar sin is do dhéagóirí na meánaicme go príomha a bhí an scolaíocht dara leibhéal. Rachaidís ar aghaidh chun bheith ag obair sa státseirbhís, mar chléirigh in oifigí, nó mar dhlíodóirí, dochtúirí etc.

Bhí líon beag scoileanna gairmoideachais ann chomh maith a thug oiliúint sna ceirdeanna don lucht oibre sna cathracha agus páistí ó chlanna bocht na tuaithe agus na Gaeltachta.

De réir mar a bhí an geilleagar ag domhandú ó dheireadh na 1950í ar aghaidh agus an teicneolaíocht ag teacht i réim, tuigeadh go mbeadh oideachas de dhíth ar dhaoine óga chun na comhlachtaí nua a bhí á mealladh a shásamh. Ach bhí neart constaicí roimh an saoroideachas.

Ag an am, ní raibh farasbarr airgid ag an stát, mar atá inniu. Sa mhullach air sin, ceapadh nach mbeadh móréileamh ann ó thuismitheoirí ar an saoroideachas ag an dara leibhéal mar creideadh gurbh fearr leo go mbeadh a ndéagóirí ag saothrú ioncam breise don teaghlach.

Chomh maith leis sin bhí drogall ar na rialtais éagsúla ó bunaíodh an stát cur isteach ar smacht na hEaglaise Caitlicí ar chúrsaí oideachais – mar sin ní dhearnadh aon dul chun cinn ar feadh 40 bliain.

Agus é ina aire oideachais, rinne Tomás Ó Deirg, Fianna Fáil, mar shampla, iarracht sna 1930í saoroideachas a thabhairt isteach don Ghaeltacht, ach chuir na heaspaig an togra go tóin poill.

Tháinig ugach ón Ríocht Aontaithe nuair a chonacthas gur ardaigh Westminster aois an tsaoroideachais go 15 sna 1940í. Agus bhí spreagadh breise ann nuair a d’eisigh Fine Gael Towards a Just Society agus d’fhoilsigh an Roinn Oideachais Investment in Education in 1965 agus cuireadh brú ar Fhianna Fáil feidhmiú.

D’fhógair an tAire Oideachais Donagh O’Malley, teachta dála de chuid Fhianna Fáil d’Oirthear Luimnigh, saoroideachas go leibhéal an Mheánteastais i dtreo dheireadh na bliana 1966 i ngan fhios don Roinn Airgeadais.

Cinneadh mór a bhí anseo, go raibh greim ag an Roinn Airgeadais ar pholasaí rialtais ó bunaíodh an stát agus iad an-choimeádach ó thaobh an chaiteachais de.

Bhí an tAire Airgeadais Jack Lynch, Fianna Fáil, ar buile le O’Malley. Ach bhí an pobal taobh thiar de chinneadh an Mháilligh agus cuireadh i bhfeidhm é.

Sna seascaidí, ní raibh ach an tríú cuid de dhéagóirí a shroich aois a 16 fós ar scoil. Inniu críochnaíonn os cionn 90% de dhéagóirí an dara leibhéal agus tá ceann de na rátaí is airde ar domhan ag an stát sé chontae is fiche i dtaobh freastal ar oideachas den tríú leibhéal. 

Sna 1960í, theastaigh ón stát oibreoirí a chruthú don chóras eacnamaíoch domhanda a bhí ag teacht i réim agus rinneadh sin. Dár ndóigh chonacthas go raibh ‘luach’ i gceist ansin – luach airgeadais. 

Le hais an luacha chultúrtha, tá luachanna oideachais agus sóisialta ag earnáil na Gaelscolaíochta a neartaíonn pobail agus a laghdaíonn caiteachas i réimsí eile den tsochaí. An dtuigfidh cibé polaiteoir a thagann i gcomharba ar Norma Foley an luach sin? Nó más Foley atá ann arís, an féidir le gluaiseacht na Gaelscolaíochta an méid sin a chur ina luí uirthi?

An mbeidh cibé aire oideachais a bheidh ann cróga a dhóthain le polasaí cuimsitheach agus uaillmhianach a chur i bhfeidhm don oideachas lán-Ghaeilge mar a rinneadh in 1966 nuair a tugadh isteach an saoroideachas do leibhéal na hiar-bhunscolaíochta?

Ní aon laoch dúinne Donagh O’Malley – Fianna Fáileach a bhí ann i ndeireadh thiar. Ach rinne sé rud forásach os cionn leathchéad bliain ó shin. Cén fáth nach féidir lena shliocht Fianna Fáileach beart den sórt céanna a chuir i bhfeidhm sa lá atá inniu ann?

Bunaíodh Raidió Éireann (ar a dtugtar Raidió Teilifís Éireann sa lá atá inniu ann) go hoifigiúil ar an 1 Eanáir 1926. Ba chéim mhór chun tosaigh é i stair chraolacháin na hÉireann. Ba é an chéad seirbhís craolacháin phoiblí oifigiúil in Éirinn é.

Anuas air sin, ba shiombail a bhunú den tábhacht a bhain leis an raidió mar mheán cumarsáide agus mar ghléas tógála stáit i luathbhlianta an tSaorstáit.

Go luath i ndiaidh bhunú an tSaorstáit, d’aithin an rialtas tábhacht an raidió chun aontacht chultúrtha agus pholaitiúil a chothú. Chonacthas an tseirbhís mar bhealach chun féiniúlacht náisiúnta a fhorbairt agus chun cultúr agus teanga na hÉireann a chur chun cinn.

Míníonn Caoimhghin Ó Croidheáin an bunús idé-eolaíochta a bhí le hiarrachtaí an stáit i leith na Gaeilge an tráth seo. Díríodh an mhian a bhí ann d’athrú sóisialta (athdháileadh talún, cearta oibrithe srl) isteach in athruithe a bhain leis an gcultúr – an ‘Gaelú’ a rinneadh ar an gcóras oideachais, mar shampla.

Baineadh leas as an nGaeilge agus na meáin nua cosúil le Raidió Éireann, arsa Ó Croidheáin, ‘mar ghléas chun an stát a chomhdhlúthú’, tráth a raibh bagairt ann go fóill ó phoblachtaigh a chreid nach raibh dlisteanacht ag an Saorstát.

I dtaca le forbairt an stáisiúin, roimh do Raidió Éireann teacht ar an bhfód, rinneadh tástáil ar an raidió trí chraoltaí raidió eile. Ba é an chéad stáisiún raidió Éireannach ceadúnaithe ná 2RN, a thosaigh tástáil ar chraoltaí i mí na Nollag 1925 agus a chuir tús le craoladh rialta go hoifigiúil faoin scáth Raidió Éireann ar an 1 Eanáir 1926.

Ba as imeartas focail bunaithe ar an nath cainte i mBéarla na hÉireann, ‘are ye right there, Michael, are ye right?’, a tháinig an t-ainm 2RN. Bhí an t-ainm ag teacht leis na cineálacha ainmneacha a bhaistí ar stáisiúin raidió eile an t-am sin. Is ar 36 Sráid Bheag na Danmhairge, Baile Átha Cliath, a bhí stiúideo 2RN.

Thug an Dr. Dubhghlas de hÍde, duine de bhunaitheoirí Chonradh na Gaeilge agus an chéad Uachtarán ar na sé chontae is fiche ina dhiaidh sin, an chéad óráid ar 2RN. Leag sé béim ar thábhacht an chultúir agus ar an nGaeilge a chaomhnú. Bhí ceol agus siamsaíocht mar chuid den chlár tosaigh freisin.

Arsa de hÍde agus é i mbun óráide ar an gcéad lá den chraoladh:

‘Beidh Éire ag seasamh go láidir ar a cosa féin. Is í an Ghaeilge an leathchos agus is í an leathchos eile an damhsa, an ceol agus ár gcluichí féin’.

Ar dtús, bhí dúshláin ag an stáisiún maidir lena chumas gach cuid den stát, go háirithe ceantair thuaithe, a bhaint amach mar gheall ar theorainneacha na teicneolaíochta tarchurtha. Níor shroich an stáisiún na contaetha Ghaeltachta go dtí na 1930í. Mar sin féin, rinneadh feabhsuithe de réir a chéile sna blianta ina dhiaidh sin.

Cé gur phléigh J.J. Walsh, an tAire Poist agus Teilegrafa, stáisiúin raidió do na ceantair Ghaeltachta sna 1920í, níor bunaíodh a leithéid mar gheall ar pholasaithe eacnamaíocha coimeádacha. I ndáiríre dhírigh an tseirbhís 2RN ar lucht labhartha an Bhéarla.

Bhíodh cláracha áirithe ar nós Nuacht agus Tréimhseachán Teann, le cloisteáil le hais cláracha ar CLG, cláracha ceoil thraidisiúnta agus cláracha reiligiúnacha Caitliceacha.

Sna 1940í, dhírigh cláracha ar nós Is Your Irish Rusty? agus Listen and Learn ar lucht foghlamtha na Gaeilge agus lucht an chúpla focal.

Mhol Éamonn de Valera agus é ina Thaoiseach in 1943 go mbunófaí seirbhís raidió don Ghaeltacht, ach níor tharla sé go ceann 30 bliain eile.

Fágadh é faoi Ghluaiseacht Cearta Sibhialta na Gaeltachta stáisiún raidió bradach, Saor-Raidió Chonamara, a bhunú in 1970 agus an stát a náiriú sular bunaíodh Raidió na Gaeltachta go hoifigiúil roinnt blianta ina dhiaidh sin in 1973.

Is beag faoiseamh é dóibh siúd atá thíos leis polaiteoirí ag maíomh go bhfuil a vóta tar éis fás.

Tá an tuar tagtha faoin tairngreacht. Ní raibh aon bhorradh i dtreo Shinn Féin agus na hEite-Clé san olltoghchán. Dealraíonn sé go bhfuil cuid de vótaí Shinn Féin, óna buaic de 34% i bpobalbhreitheanna in 2022, imithe chuig páirtithe níos lú ar an lár-Chlé, neamhspleáigh, agus, b’fhéidir fiú, go dtí na faisistithe. 

Mar sin féin, níor tháinig ach timpeall 60% den phobal amach chun vótáil – an céatadán is ísle i dtoghchán sa stát ó 1923. Tá cúiseanna doimhne struchtúracha a chothaíonn drochfhreastal vótála.

Go hidirnáisiúnta, tá laghdú tagtha ar an ráta vótála ó aimsir an Dara Cogadh Domhanda i gcomhthéacs an nualiobrálachais – an córas geilleagrach ina maireann muid a fhágann cumhacht ollmhór i lámha lucht an rachmais.

Léirigh staidéar a déanadh in 2023, Turning off the base: Social democracy’s neoliberal turn, income inequality, and turnout, mar a d’fhorbair neamhshuim i measc vótálaithe an lár-Chlé.

Thagair an staidéar do ‘athruithe struchtúracha socheacnamaíocha, mar shampla an meath ar lucht oibre de bharr díthionsclaíochta agus domhandaithe, ach freisin athruithe beartais, cosúil le glacadh [na páirtithe lár-Chlé] le liobrálachas an mhargaidh’.

Tá páirtithe an lár-Chlé anois ar a sháimhín só le status quo a chothaíonn éagothroime ioncaim, córas tithíochta faoi threoir na mbanc agus na bhforbróirí, cúram sláinte leath-phríobháidithe, agus seirbhísí poiblí ar bheagán mhaoinithe.

Tá an daonlathas curtha ar leataobh ag billiúnaithe atá i bhfeighil an gheilleagair nualiobrálaigh, a bhfuil tionchar ollmhór acu ar an bpolaitíocht, agus a bhíonn i gceannas ar na meáin. Mura dtugann páirtithe an lár-Chlé dúshlán don chóras seo, ní slógfar daoine chun vótáil ar a son.

Sa mhullach air sin, is cosúil go bhfuil sé dodhéanta ag na páirtithe lár-Chlé aghaidh a thabhairt ar cheist na himirce laistigh de chomhthéacs caipitleach/impiriúlach. An bhfuil bealach ann, bunaithe ar anailís ábharach, atá idir phragmatach agus dhaonnúil?

Bealach a dhiúltaíonn do raiméis agus bréageolais faisisteach, ach atá réalaíoch faoin tionchar ar chomhdhlúthú an phobail nuair a thagann líon mór inimircigh isteach sa stát? Neosfaidh an aimsir.

Bhí cúiseanna eile le teip an lár-Chlé borradh a chuir fúthu: an easpa comhoibrithe á la gauche Française, struchtúir aicme agus tithíochta fadbhunaithe an stáit, na meáin deiseach atá ina namhaid, na naisc chumhachtacha atá go fóill idir pobail tuaithe agus leasanna na bhfeirmeoirí saibhre, agus géilleadh iomlán na gceardchumann do lucht an rachmais.

Thuigfeá neamhshuim an phobail i leith an ‘daonlathais’. Níl an ‘straitéis’ reatha atá ann faoi láthair chun vótáilte a stiúradh i dtreo an bhotháin toghchánaíochta ag obair. Caithfear gnáthdhaoine a chumhachtú. É sin, nó rachaidh daoine i dtreo na bhfaisisteach nó an indibhidiúlachais agus easpa spéise.

Cá bhfuil an ghluaiseacht pholaitiúil a nascann an troid ar son córas nua tithíochta, coinníollacha oibre agus costas maireachtála níos fearr, córais oideachais agus sláinte den scoth, agus an streachailt laethúil chultúrtha/díchoilíneach chun daoine a chumhachtú ar bhonn leanúnach?

Ba é an dúshlán suntasach deireanach don chóras in Éirinn an feachtas i gcoinne an Cháin Uisce, nuair a tháinig na céadta mílte amach ar na sráideanna agus cuireadh iallach ar an rialtas géilleadh. Faraor, níor cuireadh fuinneamh na gluaiseachta sin i dtreo feachtas tithíochta leanúnach ná athrú radacach níos leithne.

Tá cuid den dioscúrsa atá tagtha chun cinn ó chodanna den Eite-Chlé agus ó thacaithe Shinn Féin dochreidte – níl aon mhaith leis an gcur chuige go bhfuil ‘athrú ag teacht ach glacfaidh sé am’, do dhaoine óga atá ar tí eitleán a fháil go Sydney gan filleadh ar ais riamh, do dhaoine ar thralaithe ospidéil, agus dóibh siúd atá ar na sráideanna.

Tá gluaiseacht ón mbus aníos a bhfuil feachtais eile, seachas cinn toghchánaíochta, ina chroílár de dhíth go géar.

Níl aon chinnteacht ann go mbeidh na vótálaithe óga sin dílis do Shinn Féin agus don eite chlé go deo. Rachaidh cuid acu ar deoraíocht. Aistreofar dílseachtaí cuid eile má éiríonn leo fanacht agus a bheith ina n-úinéirí tí – cothaíonn úinéireacht maoine agus luachanna maoine laistigh den chomhthéacs caipitlíoch idé-eolaíocht indibhidiúlach.

Tá an chuma ar an scéal go bhfuilimid i dtréimhse ina bhfuil an fórsa is mó ar an eite chlé, Sinn Féin, ag moladh foighne dá lucht tacaíochta, mar a rinne na Pairnellítigh agus na Redmondítigh fadó. Foighne go bhfaighimis d’Éire Aontaithe, foighne go mbainfear amach rialtas cléach i dTeach Laighean, foighne don ‘athrú’.

Mhol Páirtí Parlaiminteach na hÉireann foighne ar feadh leathchéad bliain nach mór, agus níor éirigh leo aon rud suntasach a bhaint amach – ní go dtí gur éirigh na Fíníní agus lucht athbheochana cultúrtha mífhoighneach leis an bhfanacht síoraí a tharla aon dul chun cinn i ndáiríre. Bunaíodh eagraíochta ón mbun aníos a d’fhág a lorg ar stair na hÉireann.

Tá sé corradh agus 220 bliain ó bhain Háítí a neamhspleáchas amach, ach rinne na cumhachtaí coilíneachta a ndícheall an fhís a chuir faoi chois.

Cuireadh tús le Réabhlóid Háítí sa bhliain 1791 agus chríochnaigh sí in 1804 le neamhspleáchas Háítí ón Fhrainc. Ní hamháin gur chuir sí deireadh leis an sclábhaíocht ach ruaig sí smacht coilíneach na Fraince freisin.

Ba é Háítí an chéad phoblacht dhubh ar domhan agus an dara tír a bhain neamhspleáchas amach i gCríocha Mheiriceá tar éis na Stát Aontaithe. Spreag idéil Réabhlóid na Fraince, lena n-áirítear cearta an duine, saoránacht uilíoch, agus féinrialú, Réabhlóid Háítí.

San 18ú haois, ba í Saint-Domingue (an t-ainm a bhí ar an tír ag an am) an choilíneacht ba shaibhre i seilbh na Fraince. Dhéantaí siúcra, caife, indeagó, agus cadás a tháirgeadh trí shaothar sclábhaithe.

Ghin an choilíneacht saibhreas níos mó ná saibhreas trí choilíneacht déag Mheiriceá Thuaidh a bhí faoi smacht na Ríochta Aontaithe. 

Faoi 1789, bhí daonra Saint-Domingue roinnte ina chúig ghrúpa shainiúla: 40,000 plandóir geal (úinéirí na plandála) agus 40,000 petit blancs (“miondaoine geala”, ceardaithe, siopadóirí, agus múinteoirí); 30,000 duine dubh saor, cuid mhór acu níos saibhre ná na petit blancs; thart ar 500,000 duine dubh a bhí ina sclábhaithe; agus marúnaigh, sclábhaithe a theith isteach sna sléibhte.

In ainneoin dálaí cruálacha, bhí an pobal sclábhaithe i mbun frithbheartaíocht rialta, lena n-áirítear máistrí a nimhiú. I ndiaidh Réabhlóid na Fraince (1789) spreagadh gluaiseachtaí réabhlóideacha in Saint-Domingue, go háirithe  ina measc siúd a bhí faoi chois, a tharraing ar an Dearbhú um Chearta an Duine ón bhFrainc.

Sa bhliain 1790, chothaigh reachtaíocht Fhrancach, a thug féinchumhacht áitiúil do choilíneachtaí, teannas i Háítí. Ligeadh do dhaoine dubha saora a raibh maoin acu páirt a ghlacadh sa rialtas, ach fágadh na petit blancs as an áireamh.

Bhí coimhlint thríthaobhach ann idir plandóirí, petit blancs, agus daoine dubha saora. Idir an dá linn, agus iad spreagtha ag idéil réabhlóideacha, d’éirigh tromlach de na sclábhaithe dubha amach.

Ar an 21 Lúnasa, 1791, d’éirigh na sclábhaithe, faoi stiúir an iarsclábhaí Toussaint Louverture, amach in aghaidh na bplandóirí, agus d’éirigh leo smacht a ghlacadh ar thrian den oileán faoi 1792.

In ainneoin gur sheol an Fhrainc tuilleadh saighdiúirí thar sáile chun na sclábhaithe a chuir faoi chois, d’fhás an réabhlóid, agus bhí caillteanas suntasach ann – 100,000 sclábhaí dubh agus 24,000 duine geal marbh. Tháinig fórsaí na Ríochta Aontaithe i láthair in 1793 ach díbríodh iad faoi 1798, a bhuíochas, go príomha, ar cheannaireacht an Ghinearáil Louverture.

Faoi 1801, bhí an réabhlóid leathnaithe ag Louverture chuig coilíneacht Spáinneach in aice láimhe, Santo Domingo (an Phoblacht Dhoiminiceach sa lá atá inniu ann). Chuir sé deireadh leis an sclábhaíocht ansin agus dhearbhaigh é féin mar Ard-Ghobharnóir saoil na hEaspáinneoil.

Faoi 1802, bhí Réabhlóid Háití tar éis an fód a sheasamh níos faide ná Réabhlóid na Fraince. Chuir Napoleon Bonaparte, agus é ag iarraidh smacht na Fraince agus an sclábhaíocht a athbhunú, an Ginearál Charles Leclerc agus 43,000 saighdiúr go Saint-Domingue. Gabhadh Louverture agus tugadh chun na Frainc é.

Tar éis a ghabhála, dúirt sé,

‘Trí mo chur faoi chois, ní dhearnadh in Saint-Domingue ach stoc chrann na saoirse a ghearradh. Ach fásfaidh sé arís, óir tá a fhréamhacha domhain agus líonmhar’ (‘En me renversant, on n’a abattu à Saint-Domingue que le tronc de l’arbre de la liberté, mais il repoussera car ses racines sont profondes et nombreuses’).

Bhásaigh Louverture sa Fhrainc in 1803.

Leanadh leis an troid faoi cheannasaíocht Jean-Jacques Dessalines, ginearál Louverture agus iarsclábhaí, agus threoraigh sé na réabhlóidithe chun bua ag Cath Vertières ar an 18 Samhain, 1803. D’aithin an Fhrainc neamhspleáchas Háití go foirmiúil ar an 1 Eanáir, 1804.

Bhí scéal Háítí mar shiombail na saoirse agus é i mbéal phobail chríocha Mheiriceá. Ba é an chéad uair a d’éirigh le réabhlóidithe an sclábhaíocht a ruaigeadh agus spreagadh gluaiseachtaí eile dá bharr.

Mar sin féin, má bhain Háítí a saoirse amach cothrom agus 220 bliain ó shin, cén fáth a bhfuil sé fós ar cheann de na tíortha is boichte ar domhan?

Eascraíonn bochtaineacht Háítí ó éagóracha stairiúla, lena n-áirítear ‘fiachas neamhspleáchais’ na Fraince, 150 milliún franc, a cuireadh i bhfeidhm in 1825, rud a rinne fíordhochar do gheilleagar na tíre ar feadh breis agus céad bliain.

Tar éis do Háítí neamhspleáchas a bhaint amach in 1804 rinne mórchumhachtaí mar an Fhrainc agus SAM, a bhí buartha go spreagfaí réabhlóidí sclábhaithe in áiteanna eile, leithlisiú eacnamaíoch ar an tír. 

D’fhág tionchair an choilíneachais, an chiníochais chórasaigh, agus an córas impiriúlach reatha Háítí beo bocht, rud a léiríonn an gá le díchoilíniú iomlán a thugann dúshlán beartas impiriúil reatha chomh maith.

Agus muid in aimsir thoghcháin sna sé chontae fichead tugtar spléachadh ar an gcéad toghchán i stair an tSaorstáit a tharla os cionn 100 bliain ó shin.

Tharla toghchán mhí Lúnasa 1923 faoi scamall an Chogaidh Chathartha a mhair ó Mheitheamh 1922 go dtí an 30 Aibreán 1923. Ritheadh bille sa tríú Dáil a thug cead don rialtas, a bhí ar son an Chonartha Angla-Éireannaigh, poblachtaigh i ngéibheann a chur chun báis.

Ghlaoigh lucht an tSaorstáit “an Bille Chun Cosanta na Puiblíochta (Comhachta Ocáideacha), 1923” ar an mbille seo. Bhaist poblachtaigh an ‘Bille Dúnmharfach’ air. 

Chuir an Saorstát, faoi bhagairt Impireacht na Breataine, 81 poblachtach chun báis chun Gluaiseacht na Poblachta a chuir faoi chois. Faoi fhómhar na bliana 1923, bhí 12,000 fear agus bean, poblachtaigh den chuid is mó, sa phríosún faoi théarmaí an bhille. 

Bhí leanúnachas ann i dtaobh cúrsaí riaracháin idir an stát faoi réimeas na Breataine agus an Saorstát a tháinig ar an bhfód in 1922. Mar a scríobhann an staraí Alvin Jackson:

‘coinníodh formhór mór na státseirbhíseach: d’aistrigh corradh is 98 faoin gcéad den seanlucht riaracháin Briotanach go seirbhís Shaorstát Éireann’

Anuas air sin, bhí cuid mhaith de na nuachtáin, an Eaglais Chaitliceach agus na feirmeoirí móra agus lucht gnó tar éis tacú leis na Saorstátairí le linn an chogaidh.

Mar sin, ghlaoigh Liam Tomás Mac Cosgair, Uachtarán ar Ard-Chomhaire Shaorstát Éireann a bhí i bhfeighil an tSaorstáit, an toghchán agus buntáiste na bunaíochta ag a pháirtí, Cumann na nGaedhael. Bhuaigh Cumann na nGaedhael 39% den vóta, agus bhain siad 63 suíochán. 

Ghnóthaigh poblachtaigh, faoi chinnireacht Éamon de Valera, 27.3% den vóta, toradh a thug 44 suíochán dóibh. Ach de bharr pholasaí neamhfhreastail na bpoblachtach, níor ghlac siad a suíocháin i dTeach Laighean. 

Níor éirigh go maith le Páirtí an Lucht Oibre i dtoghchán na bliana 1923.  Níor éirigh leo ach 10.6% den vóta a bhuachan. Ghlac an páirtí ról an fhreasúra agus gan ach 14 teachta dála acu.

‘Bhí drochléiriú an Pháirtí an Lucht Oibre, go háirithe i mBaile Átha Ciath’, arsa an staraí Anthony White, ‘mar gheall, cuid mhór, ar choimhlint mhór idir Séamas Ó Lorcáin agus ceannairí Pháirtí an Lucht Oibre.

De bhrí gur thacaigh Páirtí na bhFeirmeoirí agus na teachtaí dála neamhspleácha leis an rialtas an chuid ba mhó den am, bhí seilbh na cumhachta i lámha Chumann na nGaedhael as sin go dtí 1927.

D’éirigh go maith le Cumann na nGaedhael i mBaile Átha Cliath, go háirithe i mBaile Átha Cliath Theas, áit ar ghnóthaigh an páirtí 55.2% den vóta – plus ça change, is dócha. Níor éirigh go maith leis an bpáirtí sna ceantair ina raibh na poblachtaigh láidir le linn an Chogaidh Chathartha – Corcaigh Thuaidh, Port Láirge, Ciarraí agus an Clár.

Mar sin féin, ní raibh eagar maith ar na poblachtaigh de bhrí go raibh go leor dá ngníomhaithe i ngéibheann. Rinne de Valera iarracht Sinn Féin a athneartú i Meitheamh na bliana 1923 chun dul san iomaíocht sa toghchán, ach ní raibh poblachtaigh aontaithe ar an gceist.

Bhí 64 de na 85 iomaitheoir poblachtacha i ngéibheann ag an am, agus le linn an fheachtais gabhadh de Valera agus é ag tabhairt óráide in Inis, Co. an Chláir.

Níl aon dabht ach gur reáchtáladh toghchán 1923 ag am corraitheach, eisceachtúil. Thairis sin, tugtar suntas don toghchán mar an chéad toghchán a thug cead do mhná os cionn 21 bliain d’aois vóta a chaitheamh, rud a bhí chun cinn ar chuid mhaith de thíortha na hEorpa.

De bharr gur úsáideadh an córas ionadaíocht chionmhar den chéad uair chomh maith tháinig iomaitheoirí neamhspleácha chun cinn sa toghchán céanna, agus ghnóthaigh siad 10.9% den vóta. 

Agus tacaíocht idir 18% agus 22% á thuar d’iomaitheoirí neamhspleácha do thoghchán 2024, an mbeidh lámh lárnach acu i mbunú an chéad rialtais eile?

Thug Rúnaí Misneach, Kerron Ó Luain, óráid uaidh ag comhdháil dár dteideal “Winning Our Futures” a d’eagraigh ICEC agus an Radical Independence Convention i nDún Éideann ar an 5ú Deireadh Fómhair. Tháinig ionadaithe as 15 náisiún atá faoi chois nó gan stát san Eoraip le chéile chun dul i mbun plé stráitéiseach faoi thodhchaí na Mór Roinne.

Móran taing, go raibh míle maith agaibh, thank you, for your invitation to speak on Ireland’s past, present, and future. Over the next few minutes, I’ll provide an overview of the key issues shaping the nation’s trajectory.

Ireland’s history is deeply intertwined with colonization, especially from the sixteenth century onwards when it became a testing ground for British imperialism. English policies aimed to suppress Irish language, culture, and political autonomy. The “plantation” policies, for instance, displaced native Irish populations, and in schools, Irish children were subjected to indoctrination, such as reciting verses that celebrated being “a happy English child.” The goal was clear: to either assimilate or eradicate Irish identity.

The British were only partially successful as various forms of resistance emerged over time—some militant, some constitutional, and others focused on cultural and linguistic preservation.

However, the struggle for independence was also only partially successful. The Irish Revolution of 1916-1923 ended with partial autonomy for 26 of the 32 counties, but partition left the North under a supremacist Protestant government. Britain maintained influence in the South by supporting conservative forces during the 1922-23 Civil War. As a result, Kevin O’Higgins, one of the leaders of the conservative wing, later claimed they were “the most conservative-minded revolutionaries that ever put through a successful revolution.”

The legacy of colonialism, and the failure to forge a truly radical path, still haunts Ireland. The division of the island has stifled democracy, rather than stimulating it, and exacerbated economic imbalances. The West, where the Irish language remains strongest, has been hit hard by emigration due to a lack of economic opportunities, while Dublin dominates much of the country’s economic activity. Meanwhile, the Irish elite, often serving the interests of global financial powers rather than the local population, have shifted their allegiances from Britain to U.S. multinational corporations.

This has led to an economy overly reliant on foreign direct investment, with dire consequences for ordinary people. Housing, healthcare, education, and the cost of living are in crisis, and this has left room for the rise of fascism. In the North, the intransigence and threats of Unionist elements hold back self-determination, progressive change and deny Irish speakers their basic language rights.

In the South, the use of Shannon Airport for the transport of arms to the Israeli Zionist state, facilitating the slaughter of Palestinians, and the increasing military influence of NATO, the EU, and the US, threatens Ireland’s long-standing policy of neutrality. This policy, rooted in an anti-colonial understanding and a rejection of empire, is at risk of being undermined

The Scottish Gaelic poet Sorley MacLean once referred to the “bitter legacy” of colonialism, noting how it endangered indigenous languages, drove emigration, and empowered “the porters of international big business.” This same colonial legacy continues to shape Ireland’s struggles today.

That said, if autonomy had not been gained in 1922, the challenges facing Ireland – particularly the social problems I alluded to – would, without doubt, be far greater, and neutrality would not even exist. We would be unwilling participants in Empire.

Looking to the future, there is reason for optimism. Demographic shifts in the North of Ireland have made the possibility of a united Ireland more realistic than ever before. Even right-wing and centrist political parties in the South have little opposition to the idea, though many underestimate the challenges ahead.

The Good Friday Agreement of 1998 stipulates that a referendum on reunification can only take place if the British Secretary of State for Northern Ireland believes a majority would vote in favour of it—a hurdle that will not be easily overcome.

While Ireland has come a long way from its days under colonial rule, the country still grapples with the effects of that inheritance. Nevertheless, with increasing momentum towards reunification and an increasingly left-leaning youth, not as shackled by a post-colonial syndrome as previous generations, the country stands at a pivotal moment in its history.

James Connolly, born in Scotland to Irish parents in Cowgate in this city, spoke about a rejection of centralised and imperial states when he referred to ‘a free federation of free peoples’. Ireland, like the other nations gathered here today, has an opportunity to forge such a ‘free federation’ in the coming years. In fact, we must – the alternatives will be catastrophic. So we must struggle for self-determination, democracy, for the republic and for true decolonisation, free from external influence and Empire. Bíodh Misneach againn. Beir Bua.

Inniu an 13 Meitheamh, Lá Phórtó Ríce! Déanaimis an ócáid a cheiliúradh trí aithne níos fearr a chur ar streachailtí an náisiúin sin go stairiúil, streachailtí a bhaineann le hábhar fiú is an lá inniu, faraor.

Ag seo thíos aistriúchán Gaeilge den cháipéis stairiúil ar a dtugaimse anseo ‘Clár agus Ardán 13 Phointe Pháirtí na dTiarnaí Óga’ [13 Point Program and Platform of the Young Lords Party].

Is éard a bhí i bPáirtí na dTiarnaí Óga ná cumann um chearta an duine agus an tsaoránaigh ar son na bpobal Laidineach uile sna Stáit Aontaithe – ach pobail Phórtó Ríce go mór mhór. In Chicago sa bhliain 1960 a bunaíodh Páirtí na dTiarnaí Óga.

Thuilleadar cáil náisiúnta agus idirnáisiúnta dóibh féin de bharr a gcuid tacaíochta le tionóntaí ó Phórtó Ríce agus ó Mheicsiceo a cuireadh amach as a n-áitribh i mbruachbhailte Chicago sa bhliain 1966. Seanscéal agus meirg air!

Ansin sa bhliain 1970, d’eisigh Páirtí na dTiarnaí Óga forfhógra – sin é an ‘Clár agus Ardán 13 Phointe’ dá dtagraím. Bhí tábhacht leis mar fhorógra, forógra lenar spreagadh glúin ealaíontóirí sóisialacha ó phobail éagsúla Laidineacha. Go leor díobh bhíodar radacach go leor.

Agus tógfar ceann den radacacht sin san fhorfhógra seo, fiú amháin ó thaobh na roghanna litrithe de! Ní le ceannlitreacha, cuirim i gcás, a scríobhtar túslitreacha ainmneacha na dtíortha coilíneacha a luaitear anseo, ná ní le ‘c’ a scríobhtar ‘Meiriceá’ ach le ‘kkk’ d’fhonn béim a leagan ar ghné an bhun-fhorlámhais ghil i sochaí na Stát Aontaithe.

Is léir gur tráthúil iad na tagairtí a fhaightear sa cháipéis stairiúil seo do na billiúin dolar a bheith ag imeacht amach ó Phórtó Ríce gach bliain i dteannta na ráiteas éagsúil ar son fhéinchinntiúchán Mheiriceá Laidinigh.

Táim ag cuimhneamh ar an bhfógra a tháinig ón tSalvadóir le seachtain anuas go mbeadh Bitcoin ina airgeadra dlíthairgthe acu feasta. An gcuideoidh an gníomh radach díláraithe sin le féinchinntiúchán Mheiriceá Laidinigh a bhaint amach? Beidh le feiceáil. Ach idir an dá linn, mar a deirtear, in ‘Clár agus Ardán 13 Phointe Pháirtí na dTiarnaí Óga’, “Hasta La Victoria Siempre”! Agus muintir Boricua abú!

Tá MISNEACH ag iarraidh ar lucht labhartha na Gaeilge a bheith i measc na slóite a chuirfidh in éadan na ngrúpaí faisisteacha nuair a bheas siad i mBéal Feirste Dé Sathairn (14/07/2018) ar 2.30in.

Léirionn an stair gurb eard a tharlaíonn le faisisteachas má dhéantar neamhaird air ach go bhfásann sé, ní hea go dtitfidh an tóin as muna dtugtar dúshláin dó.

Dúirt urlabhraí de chuid MISNEACH, Oisín MacEó: Read More

D’eagraigh Misneach Átha Cliath caint phoiblí rathúil in Ionad an Phiarsaigh i lár na cathrach aréir chun dearcadh radacach s’againn ar chás na teanga agus an claochlú sóisialta atá ag teastáil sa tír seo a phléigh le Gaeil na hardchathrach.

Labhair Seanán Mac Aoidh ar stair an ghrúpa agus ar na spriocanna agus cineál gníomhaíochta a dhéanann Misneach sa lá atá inniu ann, chomh maith leis an dearcadh sóisialach atá againn ar shlánú na teanga agus tábhacht na Gaeltachta. Read More

Dea-Scéal do thodhchaí na Gaeltachta mar phobal beo bíoga bríomhar a bhí san ollchruinniú a d’eagraigh ár gcomrádaithe Teacht Aniar sna Forbacha ón Aoine go dtí an Satharn. Tháinig coistí pleanála teanga ó cheantair Ghaeltachta ar fud na tíre le chéile le cinntí a ghlacadh faoina bhfuil i ndán don ghluaiseacht ar son todhchaí na Gaeltachta.

Bhí toscaireacht láidir ag Misneach i láthair ann. Bhí toradh maith ar an obair agus tá na coistí pleanála ag tógáil céimeanna móra chun cinn. Tá an-mhisneach againn go mbeidh rath agus bláth ar an iarracht seo agus go dtabharfaidh sé dúshlán an stáit nach bhfuil ag freastal mar is cóir ar mhuintir na Gaeltachta. Tá nuacht le teacht faoi seo fós. Impíonn muid ar Ghaeil ar fud na tíre a bheith páirteach sa phróiseas thábhachtach seo. Coinneoidh muid ar an eolas sibh. Read More