Bhásaigh Tomás sa Chatalóin ar an 18ú Feabhra. Rugadh é i mBaile Átha Cliath in 1938. Bronnadh dochtúireacht air sa bhitheolaíocht ó Ollscoil Cornell agus chaith sé tréimhsí ag múineadh i gColáiste Teicniúil Réigiúnda Shligigh agus in Institiúid na Teicneolaíochta (Sráid Chaoimhín), atá anois mar chuid d’Ollscoil Theicniúil Bhaile Átha Cliath.

Bhí dlúthbhaint aige le cúrsaí Gaeilge, ghlac sé páirt san fheachtas ar son bealach teilifíse Gaeilge, bhí sé mar eagarthóir ar an nuachtán Gaeilge ANOIS sna 1990dí agus ar an irisleabhar cúrsaí reatha agus litríochta COMHAR i rith na mblianta 1988 go 1995.

D’fhoilsigh sé cnuasaigh fhilíochta, gearrscéalta agus úrscéalta. Bronnadh gradam mór le rá an tOireachtas air in 2005 agus 2007. D’aistrigh sé neart filíochta ón Spáinnis agus Catalóinis go Gaeilge. D’oibrigh Mac Síomóin i gcomhar le Douglas Sealy ar aistriúcháin ar fhilíocht Mháirtín Uí Dhireáin, príomhfhile na Gaeilge, go Béarla.

Tháinig go leor paimfléid agus leabhair óna pheann a rinne cíoradh ar thionchar nimhneach an choilíneachais ar Éirinn agus ar an nGaeilge. Foilsíodh a thráchtanna ar chúrsaí cultúrtha agus sóisialta mar shraith chúig leabhrán idir na blianta 2004 agus 2006. Ba ghráin leis an nualiobrálachas agus d’fhoilsigh sé neart ábhar a cháin an fhealsúnacht úd, mar shampla The Broken Harp: Identity and Language in Modern Ireland (2014) agus an leabhar a tháinig sna sála air The Gael Becomes Irish: the prospects for the Irish language in Ireland today. (2020).

Bhog sé go dtí an Chatalóin sa bhliain 1996 áit ar fhoghlaim sé an Chatalóinis agus an Spáinnis. Thagair sé go minic don chos ar bolg a bhí á imirt ag an Spáinnis ar an gCatalóinis agus na cosúlachtaí idir sin agus cás an Bhéarla agus na Gaeilge in Éirinn. Chualathas é go minic mar iriseoir agus tráchtaire raidió ar Raidió na Gaeltachta maidir le cúrsaí na Catalóine.

Tuairiscítear go mbeidh a chorp á chréamadh sa Chatalóin agus a luaithreach á scaipeadh i sléibhte na bPiréiní áit ar lonnaíodh cuid dá húrscéalta.  Cuimhneofar é ní hamháin dá bhuanna litríochta ach dá obair ar son na Gaeilge agus ar son teangacha agus cultúir eile atá faoi chois.

Cathal Ó Luain, Tionólaí an Chonartha Cheiltigh

——-

Death of Tomás Mac Siomóin, Irish Language Poet, Author and Polemicist

Tomás died in Catalonia on the 18^th of Feb. He was born in Dublin in 1938. He received a PhD from Cornell University in Biology and taught in Sligo Regional Technical College and the Institute of Technology (Kevin St.), now part of Technological University Dublin.

He was very involved in Irish language affairs, campaigned for an Irish TV channel, was editor of the Irish language paper ANOIS in the 1990s and of the current affairs and literary magazine COMHAR from 1988 to 1995.

He published collections of poetry, short stories, and novels. He was awarded the prestigious Oireachtas prizes in 2005 and 2007. He engaged in many translations into Irish of Catalan and Spanish poetry. He collaborated with Douglas Sealy in translating the poems of Máirtín Ó Direáin, the premier Irish language poet, into English.

He wrote many pamphlets and books on the harmful lasting effects of colonialism in Ireland and on the Irish language. His comments on cultural and social affairs were published in a series of five booklets between 2004 and 2006. He was a critic of neo-liberalism, publishing much scathing material on it. One such notable book was The Broken Harp: Identity and Language in Modern Ireland (2014). The sequel was The Gael Becomes Irish: the prospects for the Irish language in Ireland today. (2020).

He moved to Catalonia in 1996 where he learned Catalan (and Spanish) and often outlined how Spanish was oppressing Catalan and the parallels with English and Irish in Ireland. He often worked as a journalist and as a radio commentator on RnaG on matters in Catalonia.

It was reported that he will be cremated in Catalonia and his ashes scattered in the Pyrenees Mountains where some of his novels were situated. He will be remembered not alone for his literary achievements but for his work for Irish and other threatened languages and cultures.

Cathal Ó Luain, Celtic League Convenor.

Bhí agóid mhór faoin ngéarchéim tithíochta ar siúl le gairid in Aberystwyth na Breataine Bige ag ár gcomrádaithe in Cymdeithas yr Iaith Gymraeg (“Cumann na Breatnaise”). 

Dála cás s’againne in Éirinn, tá cúrsaí tithíochta ina n-ábhar achrainn sa mBreatain Bheag le píosa maith anuas, agus tá Cymdeithas yr Iaith ar cheann de na grúpaí atá ag troid in aghaidh chumhacht lucht an rachmais agus na dtiarnaí talún. 

Bhí baill den chumann tionontaí ACORN i láthair ag an agóid freisin, macasamhail CATU in Éirinn.

Cothrom an ama seo 60 bliain o shin a bunaíodh Cymdeithas yr Iaith. Ón gcéad lá riamh bhain siad úsáid as an easumhlaíocht shibhialta mar chroílár dá stráitéis – b’é ceann de na chéad rudaí a rinne siad ná bac a chur ar phríomhdhroichead Aberystwyth. 

Is toradh díreach ar na taicticí sin iad na cearta láidre teanga atá ag cainteoirí Breatnaise inniu. Bhí grúpaí eile a chuaigh ní b’fhaide – dhóigh an grúpa “Meibion Glyndŵr” breis is 230 teach saoire sna 80idí agus na 90idí.

Ach tá dúshláin fós ann. In Ynys Môn (“Anglesey”), mar shampla, ceann de na ceantracha is láidre Breatnaise, tá sráidbhailte ann ina bhfuil breis is 75% de thithe ina dtithe saoire – rud atá ina scannal dearg a bhrúnn cainteoirí óga Breatnaise amach ón áit. 

Léiríonn na figiúirí sin an leisce uafásach atá ar rialtais rialú a dhéanamh ar an margadh tithíochta, agus is dá bharr seo a deir Cymdeithas go bhfuil pobail Bhreatnaise á ndúnmharú ag fórsaí an mhargaidh.

Is próiseas é seo, ar ndóigh, atá ar siúl ar fud an domhain. Is córas idirnáisiúnta é an caipitleachas. 

Chun aird a tharraingt ar nádúr idirnáisiúnta na faidhbe seo, rinne Misneach agus ár gcairde i Misneachd na h-Alba, agus grúpaí Ceilteacha eile, an físeán seo i gcomhar le Cymdeithas arú anuraidh. 

Tá baill de Mhisneach i gceantracha éagsúla Gaeltachta ag obair ar fheachtas tithíochta faoi láthair, agus tá go leor againn gníomhach i CATU chomh maith.

Na bíodh aon doiléireacht faoi seo – is cearta daonna iad cearta tithíochta. Tá áit chónaithe shábháilte tuillte ag chuile dhuine beo, beag beann ar a gcumas airgeadais, agus cuireann daoine saibhre an ceart seo ar ceall ar mhaithe le brabús a dhéanamh. Míníonn an físeán seo go snasta é:

Ar ndóigh, nuair atá pobal mionteanga i gceist, tá gné eile den scéal ann chomh maith. Seasann Misneach lenar gcairde thar sáile agus leis an éileamh atá acu ar athrú radacach polaitiúil le dul i ngleic le scriosadh a bpobal. Cymdeithas yr Iaith abú!

Chuir an cás inar seoladh seanbhean 96 bliain d’aois soir ó Ospidéal an Daingin go Cill Airne, ainneoin leapacha folmha bheith ar an láthair, déistin ar go leor daoine an tseachtain seo caite.

Labhair mac na mná, Diarmuid Ó Beaglaoi, go paiseanta leis na meáin chun aird a tharraingt ar chruachás a mháthar.

Cé go bhfuil dosaen leaba saor ann in Ospidéal an Daingin, níl a dhóthain altraí ann chun freastal orthu.

Agus cén fáth go mbeadh?

Ó bhlianta na géarchéime eacnamaíochta ar aghaidh, de bharr cinntí a ghlac rialtas i ndiaidh rialtais, tá pá agus coinníollacha na mbanaltraí tar éis dul in olcas.

Bhí mórshiúl mór ag ceardchumann na n-altraí, an INMO, siar i 2019 chun aird a tharraingt ar an easpa foirne sa chóras sláinte trí chéile. Faraor, chlis ar mhisneach lucht ceannasaíochta an cheardchumainn ag an bpointe criticiúil agus níor baineadh gealltanais fhollasacha amach ón rialtas.

Má tá fadhb earcaithe agus easpa foirne sa chóras sláinte trí chéile, ní nach ionadh go bhfuil ospidéil tuaithe ar leac na Gaeltachta thíos go mór leis.

Mar bharr ar dhonas na ndroch-choinníollacha pá, bheadh ar altra óg atá ag iarraidh cur fúthu i gceantair thuaithe dul i ngleic le heaspa seirbhísí, easpa leathanbhanda agus easpa tithíochta ar cíos réasúnta.

Le linn na paindéime bhí an rialtas i mBaile Átha Cliath ag séanadh go raibh ábhar altraí ag dul gan íocaíocht, ainneoin an fhianaise uilig go raibh míleas á bhaint astu.

Tá tuilleadh fianaise thar sáile.

Ní gá ach breathnú ar na mílte altra atá tar éis dul ar imirce chun na hAstráile nó go NHS Shasana, áit a bhfuil na coinníollacha rud beag níos fearr. Is mian le go leor acu siúd teacht abhaile ach feabhas curtha ar chúrsaí tuarastail agus tithíochta.

Is cuid den chrapadh ar chórais phoiblí a fheictear i réimsí eile, amhail iompar agus oideachas, é an easpa altraí a fheictear anois sna hospidéil, ospidéil Ghaeltachta ina measc.

Crapadh é seo a tharlaíonn mar phróiseas lárnach den chóras eacnamaíochta ina maireann muid. Is dlúthchuid mar sin an córas eacnamaíochta céanna i bpróiseas an bánú tuaithe.

Is mithid dúshlán a thabhairt don chóras seo agus acmhainní na tíre a dháileadh ar bhealach cothrom. Mura dtugtar an dúshlán sin, leanfar le scrios na tuaithe agus beidh tuilleadh cásanna de na scéalta truamhéalacha seo ar na bacáin.

Bhí baill Misneach ag agóid ar son chearta teanga, cearta pleanála agus cearta tithíochta a d’eagraigh Todhchaí na Tuaithe, Breandán Ó Beaglaoich agus muintir Chorca Dhuibhe inné (30/09/2021). Bhí slua réasúnta ann de 100-150 duine lasmuigh de Theach Laighean.

Reáchtáladh an agóid i ngiorracht do dhá agóid eile a bhí ag titim amach ar an láthair chéanna. Ceann amháin a bhain le hOspidéal an Uaimh, agus ceann eile a bhain le cúrsaí tithíochta chomh maith, ‘sé sin agóid mar gheall ar an scannal mica agus pyrite.

Bhí neart clúdach ó na meáin d’agóid Todhchaí na Tuaithe. Reáchtáladh seisiún ceoil ar feadh cuid den am, rud a chur le hatmaisféar na hagóide. An ceart le maireachtáil sa Ghaeltacht do mhuintir na Gaeltachta a bhí mar phríomhéileamh ag an lucht agóide.

Is féidir éisteacht le hagallaimh a chuireamar ar Bhreandán píosa ó shin faoi na ceisteanna úd anseo

I dteannta Mhisneach, bhí baill Chonradh na Gaeilge, baill an Rabharta Ghlais, Sinn Féin, comhairleoirí neamhspleácha, dreamanna ó Ghaeltachtaí eile amhail Ráth Chairn agus Cois Fharraige, agus Gaeil aonaracha sa slua.

Bhí Michael Healy-Rae le feiceáil sa slua ar feadh tréimhse chomh maith. Má bhaintear an téip dhearg den phróiseas tógála i nGaeltacht Chiarraí rachaidh sé chun leasa siúd agus comhlacht gléasra tógála a dheartháir.

Bíodh sin mar atá, i dtuairim Mhisneach, tá ceist na tithíochta sa Ghaeltacht ar cheann de na gaid is gaire do scornach na Gaeilge trí chéile sa lá atá inniu ann.

Ní gá dúinn trácht ar na himpleachtaí a bheadh ag bás na Gaeltachta ar an nGaeilge trí chéile – ar an saibhreas teanga, ar an nGaelscolaíocht, ar na meáin chumarsáide Gaeilge, ar mheanma na nGael.

I ndáiríre, níor chóir go bhfágfaí é faoi dhream beag deonach amháin, nó pearsantacht aonair amháin, amhail Todhchaí na Tuaithe agus Breandán Ó Beaglaoich, feachtas den sórt seo a eagrú.

Is mithid do na ceanneagraíochtaí uilig a ndícheall a dhéanamh feachtas leanúnach den sórt seo a thiomáint, óir tá acmhainní daonna, scileanna agus am acusan nach bhfuil ag grúpaí deonacha. 

Tá pleananna maithe thithíochta déanta cheana, ach caithfear feachtas ar an talamh sa Ghaeltacht agus sna bailte a bheith taobh thiar de na moltaí sin – feachtas a chuireann brú ceart ar na polaiteoirí ó na sráideanna agus a dhíríonn ar an mbánú tuaithe fud fad na tíre seachas sa Ghaeltacht amháin.

Tá Misneach ag déanamh ar ndícheall feachtas dá shórt a thógáil aineoinn na constaicí atá romhainn.

Tá spriocanna agus éilimh na hagóide a bhí ar siúl inné leagtha amach go beacht anseo:

PRÍOMHAIDHMEANNA THODHCHAÍ NA TUAITHE 

1. Go mbeadh Gaelainn líofa agus sárthuiscint ar thionchar an phróiséas phleanála ar  labhairt laethúil na Gaelainne sna ceantair Ghaeltachta ag pleanálaithe na Comhairle  Contae atá ag feidhmiú sna ceantracha Gaeltachta. 

2. Go mbeadh ar chumas iarrthóirí Gaeltachta a gcuid gnó go léir leis an údarás áitiúil a  dhéanamh trí mheán na Gaelainne – idir chruinnithe agus comhfhreagras scríofa.  

3. Go dtabharfaí aitheantas do bhailte fearainn na Gaeltachta mar aonaid phleanála fé leith agus go ndéanfaí limistéir fé leith le haghaidh tithíochta a zónáil laistigh de gach  baile fearainn chun tacú le patrún lonnaíochta traidisiúnta na Gaeltachta. 

4. Go gcuirfí tionchar teanga an iarrthóra san áireamh agus breithiúnas á thabhairt ag an  údarás áitiúil ar iarratais phleanála sa Ghaeltacht.  

5. Go scríobhfaí plean tithíochta don nGaeltacht, ar mhúnla pleananna tithíochta atá i  bhfeidhm in áiteanna eile san Aontas Eorpach¹agus sa Ríocht Aontaithe,²chun tacú  le muintir na háite agus le lucht labhartha na Gaelainne tithe cónaithe a cheannach  agus a thógaint fén dtuaith sa Ghaeltacht.  

6. Go ndéanfaí ceangal láidir oifigiúil idir polasaithe tithíochta agus an phleanáil teangan  sa Ghaeltacht, .i. go mbeadh sé d’iachall ar na húdaráis phleanála Gaeltachta  athbhreithniú bliantúil a dhéanamh ar an dtionchar atá ag na cinntí pleanála sa  Ghaeltacht ar labhairt laethúil na Gaelainne sa Ghaeltacht.

Tús dáin ‘E-tal an Tan’ (Cois Tine) a chum Anjela Duval do Roparz Hemon in Eanáir 1963, dán le feirmeoir do shaoi mór na Briotáinise, ar brezhoneg.

Bean a bhí i mbun an tseantalaimh ar feadh a saoil agus fear a chum na mílte scríbhinní, idir fhilíocht agus scéalaíocht agus ghramadach na Briotáinise.

Laochra na Briotáinise. Dhíbrigh stát na Fraince Roparz Hemon as a dhúiche féin mar cuireadh ina leith go raibh sé ag comhoibriú leis na Gearmánaigh i rith an Dara Cogaidh Dhomhanda.

Agus bhí; b’in é an t-aon am a bhí aon bhonneagar cultúrtha oifigiúil ag muintir na Briotáinise, a stáisíún raidió féin, mar shampla—Radio Roazhon-Breizh, ina raibh Roparz Hemon ag craoltóireacht.

Ba in Éirinn a chuir sé faoi ansin agus choinnigh sé air ag obair ar son a thíre in Institiúid Ardléinn Bhaile Átha Cliath.

Nuair a reáchtáil sé daonáireamh na Briotáine, as a stuaim féin, i 1928, bhí 1.2 milliún cainteoirí Briotánaise ann; níl aon fhigiúir oifigiúla ann roimhe sin ná ó shin, ach ceaptar gur lú ná a leath sin é líon mhuintir na Briotáinise anois.

Thosaigh Anjela ag cumadh filíochta tar éis bhás a tuismitheoirí.

Cén fáth? Léigh Bunreacht Phoblacht na Fraince, Airteagal 2: «La langue de la République est le français. L’emblème national est le drapeau tricolore, bleu, blanc, rouge. L’hymne national est La Marseillaise. La devise de la République est Liberté, Égalité, Fraternité. Son principe est: gouvernement du peuple, par le peuple et pour le peuple.»

Is í an Fhraincis teanga na Poblachta. Is é an Trídhathach, an gorm, an bán, an dearg, an suaitheantas náisiúnta. Saoirse, Comhionannas, Bráithreachas is ea mana na Poblachta. Rialtas an phobail, faoi stiúir an phobail agus le haghaidh an phobail is ea bunús na Poblachta.

Sin é an fáth, sárú an Bhunreachta, de réir an chinnidh de chuid Le Conseil Constitutionnel, Cúirt Uachtarach na Fraince, a neamhnigh Loi du 21 mai 2021 relative à la protection patrimoniale des langues régionales et à leur promotion—Dlí an 21 Bealtaine 2021 maidir le caomhnú oidhreacht na dteangacha réigiúnacha agus lena gcur chun cinn.

Lezenn Molac a baisteadh air mar ba é Paul Molac, Teachta l’Assemblée Nationale, Morbihan, in iarthuaisceart na Fraince, a chuir an dlí faoi bhráid na dála.

Bille tábhachtach i bhfriotal deamheáite diongbháilte, bille ar ghlac formhór mór den Assemblée leis.

Ach chuimhnigh scata acu orthu féin ina dhiaidh sin, teachtaí de chuid an Rialtais agus Pháirtí Emmanuel Macron, cuid mhaith acu, scata 60 san iomlán, de chuid  Groupe La Répulique en Marche, grúpa náisiúnach i nDáil na Fraince.

Má ghlac cuid acu leis an mbille ar an gcéad dul síos, ba ghearr gur thuig siad go mbainfeadh an dlí céanna an bonn ó fhlaitheas na Fraincise agus ó ollsmacht an stáit i gcúrsaí oideachais.

Tumoideachas faoi choimirce na Poblachta sna teangacha réigiúnacha, agus an Bhriotáinis, an Ocsatáinis, an Chatalóinis, an Bhascais agus eile san áireamh, ab ea cuspóir an dlí seo.

Oideachas ionchuimsitheach daonlathach mar a bhí ceaptha ag na réabhlóidithe roimh rialtas sceimhle Robespierre. Réabhlóid bhunreachtúil cheart nár tharla.

É sin tar éis céad bliain feachtasaíochta síochánta, ar a laghad, é sin tar éis cásanna sceimhlitheoireachta fiú, é sin tar éis do thoil dheona na mílte de shaoránaigh na Fraince a bheith mínithe in agóidí agus i mórshiúlóidí éagsúla ar fud na tíre.

‘Rialtas an phobail, faoi stiúir an phobail agus le haghaidh an phobail,’ go deimhin!

Mhair agus maireann an Bhriotáinis in éagmais thacaíocht an stáit, maireann sí, agus mairfidh, in ainneoin Phoblacht na Fraince, mar gheall ar anam dochloíte phobal na Briotáine, mar gheall ar ghluaiseachtaí agus eagraíochtaí cosúil leis an Diwan (An Ghineog).

Gréasán scoileanna a reáchtálas oideachas trí mheán na Briotáinise is ea an Diwan; eagraíocht a bhfuil an dearg-ghráin ag Jean-Michel Blanquer, an tAire Oideachais, agus ag a leithéidí, uirthi.

De bharr sháriarracht phobal na Briotáine atá ar brezhoneg beo, ach teastaíonn tacaíocht idirnáisúnta ón bpobal céanna.

Tá Misneach ag iarraidh ar mhuintir na hÉireann scríobh chuig Vincent Guérend, Ambasadóir na Fraince in Éirinn, chun míniú a éileamh ar pholaitíocht theangacídeach (linguicidal) na Fraince.

Iarran Misneach ar mhuintir na hÉireann gan táirgí ná seirbhísí na Fraince a cheannach ná a úsáid—táirgí agus seirbhísí nach dtagann as Tír na mBascach, as an gCatalóin, as an Ocsatáin agus as an mBriotáin.

Iarran Misneach ar mhuintir na hÉireann sluaghán a ligean ar son phobail bheaga na Fraince. Bíodh amhrán againn, amhrán a chloisfear thar lear, a eitleos chomh fada leis an mBriotáin.

Naisc:

Giolcaireacht: @Diwan @gouvernementFR @Paul_Molac @jmblanquer @AssembleeNat @AitaBreizh @francediplo_EN @EmmanuelMacron @Cymdeithas @cymdeithasybyd

#brezhoneg #breton #BoycottezLesProduitsFrançais #Breizh #Bretagne

Thaisteal cabhlachán de 50 long suas abhainn na Life i mBaile Átha Cliath le déanaí. Ba chun deacrachtaí an tionscadail iascaigh a léiriú do rialtas na Sé Chontae Fhichead a chuaigh na hiascairí i mbun agóide.

Tá iascairí mara na hÉireann, na cinn Ghaeltachta san áireamh, dearmadta ag an rialtas i mBaile Átha Cliath ó ghlac an stát ballraíocht san Aontas Eorpach sa mbliain 1972.

An tráth sin ba iad na feirmeoirí móra a bhí mar thosaíocht ag lucht na cumhachta. Dá bhrí sin, b’éigean do phobail an chósta soláthar dóibh féin agus rinneadh íobairt ar fhlaitheas mara an stáit.

Tá cúrsaí imithe in olcas le déanaí, áfach. I ndiaidh an mhargaidh Breatimeachta a rinneadh idir an tAontas Eorpach agus an Ríocht Aontaithe, beidh iascairí na Sé Chontae Fhichead thíos leis.

Anuas air sin, tá riail nua de chuid an Aontais Eorpaigh a bhaineann le meá na n-iasc ag dó na geirbe ar na hiascairí.

Lena ais sin, tá ceist an fhlaithis ina cnámh spairne. Bíonn trálaeir ollmhóra ón Spáinn agus ó thíortha eile nach í ag breith ar éisc amach ó chósta na hÉireann go minic.

Go bunúsach, beidh níos lú éisc á ngabháil ag na hiascairí agus, dá bharr sin, beidh sé níos deacra orthu slí bheatha a dhéanamh as seo amach. Bánófar pobail an chósta agus cuirfear, arís, le meath na Gaeltachta.

Ní fiú dúinn bheith ag trácht ar inbhuannacht an stoic éisc agus cúrsaí comhshaoil má tá cead a gcinn ag na trálaeir ollmhóra seo. Bheadh tionscadail iascaigh na hÉireann níos fearr do shláinte an stoic ná na báid mhóra milteacha seo.

I ndeireadh na dála, is gá dúinn cás na n-iascairí a thuiscint i dtéarmaí an chaipitleachais. Tá claonadh ag an gcóras eacnamaíochta caipitleach “lárnú”. Sé sin le rá, gur ríchuma le lucht an rachmais, agus an cleas polaitíochta a thacaíonn leo, faoi thionscadail bheaga nach féidir leo brábús ollmhór a bhaint uaidh.

Is ríchuma leo faoi phobail bheaga tuaithe, bíodh siad ar an gcósta nó ná bíodh, nuair a ghintear formhór an rachmais sna cathracha móra.

Ó bunaíodh an stát fágadh na feirmeoirí beaga, na hiascairí agus na tionscadail tuaithe beaga eile ar an trá fholamh. Cruthaítear polasaithe do na boic mhóra.

Ní gá ach breathnú ar leithéidí Kerry Group agus Glanbia agus na billiúin de brábús a ndéantar. Is amhlaidh an scéil leis na hollmhargaí cosúil le Tesco. Fós féin, fágtar na feirmeoirí beaga ar an ngannchuid.

Is mithid dúinn briseadh leis an gcóras caipitleach trí phróiseas díchoilínithe a chur ar bun – próiseas ina mbeadh an teanga, an cultúr, cumhacht, daonlathas agus maoin i seilbh an chosmhuintir, seachas i seilbh dream big ag barr an tsochaí.

[Béarla thíos/English below]

Sa chomhrá iontach suimiúil agus tairbhiúil seo, an chéad cheann dá shórt, go bhfios dúinn, beidh gníomhaithe ó Éirinn agus ón mBolaiv ag plé an díchoilínithe.

Cé go bhfuil trí cheathrú d’Éire “díchoilínithe”, mar dhea, ní minic a phléitear tionchar rianta síceolaíochta an choilíneachais – na rudaí ar bhaist Frantz Fanon “germs of rot” orthu. Sna Sé Chontae, tá na constaicí a bhfuil an coilíneachas a chur i mbealach na Gaeilge agus an próisis díchoilínithe níos soiléire.

Beidh Feargal Mac Ionnrachtaigh, údar an leabhair Language, Resistance and Revival, a bpléann an díchoilíniú ina phobal féin i mBéal Feirste, agus Kerron Ó Luain, Oifigeach Poiblíochta Misneach, ag caitheamh súil ar chás na hÉireann.

Amhail na Gaeil, is pobal mionlaithe é an pobal Quechua na Bolaive. Ach is pobal í atá scaipthe amach thar teorainn tíortha eile i Meiriceá Theas chomh maith.

Beidh José Antonio Rocha Torrico, Uachtarán an Acadaimh Réigiúnaigh don Teanga Quechua sa mBolaiv, agus ionadaithe eile ón phobal linn chun a gcuid taithí agus saineolas ar chás na teanga úd a roinnt linn.

Samhlaítear an comhrá seo mar mhalartú tuairimí, straitéisí agus mar thógáil dlúthpháirtíochta.

Cé go bhfuil “saoirse” anois ag formhór na dtíortha a bhí greim ag stáit choilíneach orthu san am a chuaigh thart, cén fáth a mbíonn a ladar á chur ag lucht na himpireachta isteach i gcúrsaí cumhachta na dtíortha sin go fóill?

Céard é an díchoilíniú go díreach and conas gur féidir leis dul in adharca leis na stáit impiriúla? Ní hé díreach nithe fisiciúla amhail deilbh lucht na himpireachta a bhaint aníos, curaclam ollscoile a athrú, nó na boscaí poist a phéinteáil glas in áit na deirge. Dealraíonn sé go bhfuil cur chuige níos doimhne i gceist – ceann a bhaineann leis an intinn, an teanga, leis an oideachas, an daonlathas agus le cultúr laethúil na cosmhuintire.

Beidh seo, agus tuilleadh lena hais, á chíoradh sa chaint uathúil seo.

Beidh formhór na cainte i mBéarla agus beidh cuid de i nGaeilge.

Is ar Zoom a bheas an chaint – 7pm, Dé Luain, 21ú Meitheamh.

Tá cuireadh ort chuig cruinniú Zoom: Luan an 21ú Meitheamh 2021, 19:00 (Baile Átha Cliath)

Cláraigh roimh ré. Ina dhiaidh sin, gheobhaidh tú r-phost deimhnithe ina mbeidh an t-eolas maidir le theacht isteach sa chruinniú.

https://us02web.zoom.us/meeting/register/tZYrcOytqDktHNNE6aigpY6JwCUUmHhZnpve

———————–

In this interesting and necessary conversation, the first of its sort that we’re aware of, activists from Ireland and Bolivia will discuss decolonisation.

Although three quarters of Ireland is, some would say, “decolonised”, the long-term impact of colonialism on the state is hardly ever discussed – that which Frantz Fanon termed the “germs of rot” left behind by imperialism. In the Six Counties, the obstacles facing the growth of the Irish language and any process of decolonisation are more stark.

Feargal Mac Ionnrachtaigh, author of Language, Resistance and Revival, which discusses decolonisation in his own Belfast community, and Kerron Ó Luain, Publicity Officer of Misneach, will elucidate the Irish situation.

Like Irish speakers, the Quechua people of Bolivia are a minoritized community. But they are a community that is spread across a number of states in South America.

We will be joined by José Antonio Rocha Torrico, President of the Regional Academy for the Quechua Language, along with other representatives from the language community, to hear their experience and learn from their expertise in trying to save their own language.

This conversation is framed as an exchange of ideas, strategies and as a means of building international solidarity.

Although the majority of countries who suffered under the colonial states of the past have, ostensibly, achieved “freedom”, why do the imperial states continue to interfere in their affairs?

What is decolonisation exactly and how can it challenge this continued interference? Decolonisation is not simply removing the statues of the colonisers, changing university curricula or painting post boxes green instead of red. It seems to us that a deeper interpretation needs to be put centre stage – one that focuses on the mind, on language, on education, on democracy and on the daily culture of ordinary people.

This, among other questions, will be discussed in this unique talk.

The talk will mostly be in English, with some of it in Irish.

It will be broadcast on Zoom – 7pm, Monday, 21st June.

You are invited to a Zoom meeting: Monday 21st June 2021 19:00 (Dublin)
Register in advance. After registering, you will receive a confirmation email containing information about joining the meeting.

https://us02web.zoom.us/meeting/register/tZYrcOytqDktHNNE6aigpY6JwCUUmHhZnpve

Tuairiscíodh ar Thuairisc.ie le déanaí nach raibh “taifead ar bith ag Údarás na Gaeltachta d’aon chás le deich mbliana inar sháraigh comhlacht a dhualgas i leith na Gaeilge”

Léiriú soiléir é seo ar phríorachtaí, nó easpa príorachtaí, an Údaráis. Tá taighde déanta, nach féidir a shéanadh, a léiríonn an damáiste don Ghaeilge a dhéanann comhlachtaí áirithe nach bhfuil aon mheas acu ar chearta teanga.

Tá sé mar chuid de na prionsabail is bunúsaí sa bpleanáil teanga gur gá monatóireacht leanúnach a dhéanamh ar aon pholasaí le cinntiú go bhfuil sé ag feidhmiú mar ba cheart.

Fiú dá gcreidfeadh muid an leithscéal bacach (ar bhréag í, is cinnte) atá ag an Údarás “nach bhfuil an teicneolaíocht acu” le taifead a choinneáilt ar cé mhéad babhta a sháraigh chliantchomhlachtaí na coinníollacha teanga a bhaineann leis an airgead poiblí a fhaigheann siad, ní léiríonn sin ach go bhfuil siad dall ar phrionsabail na pleanála teanga!

Tá Misneach sásta seasamh suas don Údarás nuair is cuí, mar tuigeann muid méid na gciorruithe a fuair a mbuiséad le linn aimsir na déine agus na deacrachtaí eile atá acu.

Ach léiríonn an scéal seo aríst ar ais nach bhfuil an cur chuige atá acu – ag tarraingt comhlachtaí móra chun na Gaeltachta ar feadh tréimhse ghearr le deontais agus an gealltanas d’oibrithe nach bhfuil mórán de rogha eile acu ach glacadh le cac na mbainisteoirí – nach bhfuil sé feiliúnach ná éifeachtach.

Ní aon ionadh é dúinn go raibh Príomhfheidhmeannach an Údaráis ag cosaint Randox le déanaí as an r-phost aineolach a seoladh ag impí ar dhaoine bheith ag cumarsáid i mBéarla amháin.

Níl taifead acu ar líon na saraíochtaí mar níl siad ag iarraidh go mbeadh an t-eolas sin ar fáil go poiblí, ná bíodh aon dabht faoi.

Tá sé in am do na Gaeil seilbh a ghlacadh ar a dtodhchaí féin seachas a bheith ag brath ar chomhlachtaí caipitleacha. Níl cúis ar bith ann nach bhféadfaí na tionscadail céanna Gallda a mbíonn an tÚdarás ag sodar ina dhiaidh a reáchtáil ar bhonn comharchumannach Gaelach.

(English/Sacs-Bhéarla below/thíos)

Maíonn Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, mórtas an tsaoil as gurb í an ollscoil is Gaelaí ar dhroim an domhain ar fad. Ní fíor sin ná baol air, go deimhin. Cé gur thograíodar fógraí oifigiúla dátheangacha a chur amach le déanaí, is in aimhréir atá a cleachtadh teangeolaíoch, ní airímid scaipthe gan téagar. 

Tá an cinneadh is déanaí, an riachtanas Gaeilge d’fhoireann na hOllscoile a chealú, á bréagnú agus a chruthú gur béalghrá ar fad iad na comharthaí dátheangacha, an Scéim Teanga agus na polasaithe Gaeilge oifigiúla ar fad, gur briathra gan bhrí iad nach sásaíonn, ná ní shásóidh, muid. 

Is masla agus buille boise é seo in aghaidh bhaill Fhoireann na hOllscoile a chaith dúthracht mhór leis an nGaeilge a fhoghlaim agus a d’fhreastal ar ranganna Gaeilge, agus iad á dhéanamh sin taobh amuigh dá gcuid uaireanta oibre agus ag íoc astu as a bpócaí féin, níos minice ná a mhalairt. 

Ar an taobh eile den scéal, ach an-chosúil go deo, níl an chuma ar Chomhaltas na Mac Léinn go bhfuil an tsalacharaíl de pholasaí Gaeilge féin acu; is uathu a fhaightear r-phoist Bhéarla amháin agus iad ag fógrú imeachtaí agus gníomhaíochtaí. Is dócha go gceapann siad go bhfuil siad ionchuimsitheach trí neamart a dhéanamh sa nGaeilge ina leithéid d’fhógraíocht? 

A cheartmhalairt an fhírinne, óir is neamart ar chuid mhór de phobal na mac léinn atá ann agus déantar an deis a cheilt ar na mic léinn gan Ghaeilge chun an bhundúil seo de shaol na hOllscoile a fheiceáil agus a bheith páirteach inti. 

Tá fianaise dhamanta ann gur comhlacht frith-Ghaeilge tríd is tríd é Comhaltas na Mac Léinn, dream atá dúghafa leis an airgead, le brabús agus le cumhacht. Dhúnadar Caife na Gaeilge in Áras na Gaeilge de bhithinn a gcuid aineolais féin ar an airgeadas agus ar an gcultúr fré chéile agus ba ar an mbainistíocht agus ar an gcosmhuintir ag an gcuntar a cuireadh an milleán. 

Ní ach tar éis agóidí a d’eagraigh an Cumann Gaelach, tar éis mhíshástacht ghlórmhar bhaill fhoireann agus mhic léinn na hOllscoile, agus tar éis feachtais litreacha ag na mic léinn, cuid acu ag diúltú an tobhach mac léin bliantúil a íoc, agus tar éis idirghabháil údaráis na hOllscoile faoi dheireadh is faoi dheoidh, a thuig an Comhaltas an dearg dhánacht dhall a rinneadar, cheapfá, agus deonaíodh an t-aon spás lán-Ghaeilge ar an gcampas a athoscailt, an t-aon spás fíor-lán-Ghaeilge i gCathair na Gaillimhe ar fad, is dócha. 

Is printísigh de pholaiteoirí iad ceannairí an Chomhaltais, líon mór díobh ina gcinneadóirí stáit amach anseo, agus is ag buanú na diceatóime claonpháirtíní mífheidhmiúla a bheas céatadán nach beag díobh, déscaradh bréige atá ag cur pairilise ar dhaonlathas na hÉireann ó thús báire. 

Maidir le teanga na Gaeilge taobh istigh den Ollscoil fré chéile, déanann OÉ Gaillimh aithris agus athléamh náireach ar pholasaithe Phoblacht na hÉireann ó bhunú an Stáit i leith. 

Éist leis seo, a Chiaráin Ó Dochartaigh, a Úachtarán Údarás na hOllscoile, agus tusa, a Mháire Geoghegan-Quinn, a Chathaoirleach, ní stadfaidh muide, Misneach in éineacht le pobal Gaeilge Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, go dtí go stadfaidh an Ollscoil as ár bpobal a mhilleadh, go dtí go stadfar as muide a mhaslú lá i ndiaidh lae, bliain i ndiaidh bliana, go dtí go ndearbhóidh sibhse go mbí áit bhuan sheasmhach do theanga na Gaeilge sna curaclaim agus sa bhfoireann agus sna seirbhísí ar fad atá ar chúram na hOllscoile. 

Caithfear seo a chumhdú agus a shonrú i sainliosta oibleagáidí agus dualgas i gCairt a chuirfeas an Ollscoil faoi bhuancheangal maidir leis an nGaeilge agus a pobal. Táimid faoi réir tabhairt faoi ghníomh radacach leis an sprioc seo a bhaint amach. Éistigí linn!

—–

The Irish language in NUIG – Language Requirements for University Staff rescinded

NUIG pride themselves on being the most Gaelic university in the universe! Although they recently graciously started sending out official announcements bilingually, their linguistic practise is inconsistent, not to say scatter-brained and vacuous. 

Their latest decision to drop the Irish language requirement for staff belies the fact that all the bilingual signage, the Scéim Teanga and all of the official Irish-language policy is mere lip-service, which does not and will not satisfy us. 

It is an insult and a slap in the face to the University’s staff who have been diligently learning Gaeilge and attending courses, more often than not outside their working hours and at their own expense. 

On the other hand, albeit very similarly, Comhaltas na Mac Léinn, OÉ Gaillimh NUI Galway Students’ Union do not seem to have a linguistic policy at all; they regularly send out English-only e-mails when they advertise events and activities. 

Perhaps they think they are being inclusive by disregarding the Irish language in such announcements? The very opposite is true as they disregard a substantial part of the student community and deprive non-Irish-speaking students of the opportunity to see and interact with the Irish-language element of the University. 

Comhaltas na Mac Léinn have previously proved themselves to be, by and large, an anti-Irish-language body, who are obsessed with money, profit and power. They shut down Caife na Gaeilge in Áras na Gaeilge due to their own financial and cultural illiteracy, blaming management and the little people at the counter. 

Only after protests organised by An Cumann Gaelach, staff and students’ vociferous opposition, and a letter campaign from individual students, some of whom refused to pay the annual student levy, and after a tardy intervention of the University’s authorities, did they appear to realise their temerity and deigned to reopen the single Irish-language community space on the campus, if not in the whole City of Galway.

The leaders of the Comhaltas are politicians in training, a substantial number of them future decision-makers and a significant percentage of them will become perpetuators of the dysfunctional partisan dichotomy that has paralysed Irish democracy since its inception. 

As regards the Irish language in the University as a whole, NUIG mimics, or rather apes, the policies of the Irish Republic since day one. 

Listen to this, Mr President of Údarás na hOllscoile, Ciarán Ó Dochartaigh, and you too, Ms Cathaoirleach Máire Geoghegan-Quinn, we, Misneach in union with the Irish-speaking community of Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, shall not stop until the University stops ruining our Gaeilge community, until it stops insulting us day after day, year after year, until you vouch that there be a secure and permanent position for the Irish language, as regards all the curricula, the staff and the services that the University is responsible for. 

This must be enshrined and stipulated in a list of specific and permanent obligations and duties in a binding Charter of the University. We are ready to take radical action to achieve this objective. Éistigí linn!

Ar maidin roinneann ball dár gcuid, Katie Rua, a scéal faoin méid atá ag titim amach le cúrsaí póilíneachta agus dlí thall i Sasana. Tá an stát thall ag cur cos ar bolg ar lucht agóide. Tá seo tar éis tarlú sa gcomhthéacs gur dhúnmharaigh póilín de chuid an Met i Londain Sarah Everard.

Is mithid dúinne abhus foghlaim ón méid atá ag tarlú agus bheith réidh chun cur ina coinne.

Cheana féin rinneadh iarracht sna Sé Chontae daoine a chúiseamh a raibh ag agóidíocht ar son cearta na ndaoine dubha bheith beo gan brúidiúlacht agus foréigin a fhulaingt.

Sna Sé Chontae Fhichead is féidir linn bheith cinnte de go bhfuil leithéidí Leo Varadkar, Helen McEntee agus Drew Harris ag breathnú le díol spéise ar an Police and Crime Bill (2021) atá beartaithe i Westminster.

Dár ndóigh, seasaimid i gcoinne na bpolasaithe seo agus lenár gcomrádaithe sna gluaiseachtaí forásacha thall.

—-

Tá cónaí orm i dtuaisceart Shasana agus nuair a chonaic mé go raibh an stát ag iarraidh srian a chur leis ár gcearta agóid a dhéanamh, chuaigh mé isteach inár ngrúpa ‘Reclaim the Night’ áitiúil. 

Ba léir ón tús nár thacaigh na daoine a bhí i gceannas ar an ngrúpa sin le hagóid mar bhealach chun a bheith ag troid ar ais. Bhí caint ar an obair a bhí ar siúl acu ‘sa chúlra’. B’fhéidir go n-eagróidís rud éigin in am trátha, a luaithe a cheadaíonn na póilíní agóidí arís. B’fhéidir go ndéanfaidís plaiceanna ar Zoom. 

Faoi mar a tharla sé, bhí an grúpa á reáchtáil ag an SWP (Socialist Workers Party) cheana féin, dream a bhfuil stair uafásach ag baint leo maidir le mná a chosaint. Ní raibh mise ag iarraidh fanacht sa chúlra agus mar sin, d’eagraigh mé roinnt againn agóid an deireadh seachtaine sin.

Bhí an-rúndacht ag baint leis, fiú dóibh siúd a bhfuil blianta taithí againn. Gearradh fíneáil £10k ar lucht eagraithe agóidí cheana féin agus bhí sé go hiomlán mídhleathach bailiú le chéile ag an am sin. 

Chonaic muid freisin an foréigean a úsáideann na póilíní i gcoinne ár gcomrádaithe i gcathracha eile. Fuair duine dár gcomheagraithe roinnt glaonna ó na póilíní sna laethanta roimh an agóid. Níl a fhios againn cén chaoi a bhfuair siad a n-uimhir.

Ba é sin an chéad uair riamh ina raibh eagla mo chraicinn orm nuair a bhí mé ag agóid. Chuaigh roinnt againn i ngráscar le heite na deise antoiscí cheana féin ach ba dhifriúil ar fad an rud é a léirsiú i gcoinne na bpóilíní agus na gcumhachtaí go léir atá acu. 

Agus mé ag taisteal isteach sa chathair, gan cáipéisí aitheantais i mo sparán, thuig mé cén phribhléid a bhí agam chun a bheith in ann roghnú gan a bheith páirteach nuair a éiríonn rudaí ró-scanrúil. 

Tá sé deacair cur síos a dhéanamh ar leibhéal na feirge atá inár slua i dtreo na bpóilíní, ach bhí sé spreagúil an oiread sin daoine a fheiceáil a tháinig amach ar na sráideanna.

Thug na póilíní, a bhí ag béicíl ‘NO PROTESTING’, plaiceanna do dhaoine áirithe. Rinneadh gabhálacha ach chuir muid tacaíocht ar fáil agus tháinig mórchuid na ndaoine abhaile slán sábháilte.

Tar éis na hagóide, fuair ár gcomheagraí tuilleadh glaonna ó na póilíní. Ghlac siad comhairle dlí, d’fhreagair siad an glaoch, ní dúirt siad ach ‘no comment’, agus d’iarr siad ar na póilíní gan glaoch a chur orthu feasta. 

Ghlaoigh na póilíní ar ais ó uimhir eile an lá dár gcionn. Nuair a fiafraíodh díobh cén chaoi a raibh an uimhir seo acu, dúirt na póilíní “mura bhfuil tú chun labhairt linn, níl muid chun labhairt leat”, agus chuir siad síos an fón. Chuala muid tuairiscí den chineál céanna ar fud na tíre.

Bhí eagla ar gach duine s’againne. Níor shíl mé riamh nuair a bhí mé óg go bheinn ag caitheamh mo chuid tráthnónta ag cruinnithe faisnéise dlí agus ag foghlaim cad atá le déanamh agat má ritheann capaill póilíní chugat. 

Ach is é an t-aon rogha eile ná faic a dhéanamh agus iad ag baint ár gcearta ar shiúl dínn agus i dtaca le holc, is é ár n-eagla an praghas atá muid sásta a íoc.

Má theastaíonn uait troid ar ais i gcoinne córais den sórt seo agus troid ar son saol níos fearr don chosmhuintir cibé áit ina bhfuil tú, bí i dteagmháil agus glac ballraíocht linn inniú: https://www.misneachabu.ie/glac-ballraiocht-linn/